O'zbekiston Respublikasi Mustaqilligining 20yilligiga bag'ishlanadi kirish

2-§. O'zbekiston va Rossiya munosabatlari taraqqiyotining yangi bosqichi

O'zbekiston Respublikasi Rossiya Federatsiyasi tomonidan 1992-yilning 20-martida tan olingan va o'sha kundan e'tiboran ikki mamlakat o'rtasida diplomatik munosabatlar o'rnatilgan.

Rossiya va O'zbekiston munosabatlari, albatta, yaqin qo'sh-nichilik, bir necha asrlik yaqinlik an'analariga ega. Bu munosabat SSSR parchalanib ketgandan so'ng saqlanib qolindi, rivojlantirildi.

V.V. Putinning hokimiyat tepasiga kelishi bilan har ikki dav­lat munosabatlari yana ham chuqurlashdi. E'tiborli jihati shundaki, V. Putin davlat rahbari sifatidagi ilk rasmiy tashrifini O'zbekistonga amalga oshirgan edi. Bu hoi Rossiya O'zbekistonni Markaziy Osiyo mintaqasidagi strategik sherigi sifatida tan olganidan dalolatdir. Al­batta, ikki tomonning milliy hamda mintaqaviy xavfsizlik masalalari borasida qarashlar yaqinligining ahamiyati beqiyosdir. O'zbekiston Prezidenti Oliy Majlisning ikkinchi chaqiriq birinchi sessiyasida ta'kidlaganidek, «Rossiya bilan tarixan qaror topgan iqtisodiy, madaniy, do'stlik aloqalarimiz O'zbekiston uchun, qolaversa, butun mintaqamiz uchun hamisha muhim ahamiyat kasb etib kelgan.

Shuni ta'kidlashni istardimki, tenglik, o'zaro manfaatdorlik asosiga qurilgan, ikki davlat orasidagi ko'p tomonlama ham­korlik, strategik sheriklikni kuchaytirish uchun bugun yangi imkoniyatlar pay do bo'layotgani har ikki tomon - Rossiya va O'zbekiston manfaatlariga ham mos keladi» (Karimov I. Ozod va obod Vatan, erkin va faro von hayot - pirovard maqsadimiz. Т.: O'zbekiston, 2000, 347-bet).

Ikki davlat o'rtasidagi munosabatlar quyidagi eng muhim huj-jatlarga asoslangan - Rossiya Federatsiyasi va O'zbekiston Res­publikasi o'rtasida ittifoqchilik munosabatlari to'g'risidagi Shart­noma (2005-yil 14-noyabr); Rossiya Federatsiyasi va O'zbekiston Respublikasi o'rtasida strategik sherikchilik to'g'risidagi Shartno­ma (2004-yil 16-iyun); 1998-yil 12-oktabrda imzolangan 1998-2007-yillarda Iqtisodiy hamkorlikni chuqurlashtirish to'g'risidagi Shartnoma. 1991-yildan hozirgi vaqtgacha ikki davlat o'rtasida 171 ta xalqaro shartnoma hamda 33 tadan ziyod boshqa hujjatlar imzolangan.

2004-yildan boshlab ikki tomonlama munosabatlar jadal rivojla-na boshladi.

2004-yilning 15-16-aprelida Prezident Islom Karimovning Ros-siyaga amaliy tashrifi chog'ida ikki tomonlama munosabatlar, dol-zarb xalqaro masalalar yuzasidan oshkora hamda samimiy muloqot bo'lib o'tdi.

2004-yil 16-iyunida Shanxay Hamkorlik Tashkilotining Tosh-kent sammiti doirasida I. Karimov va V.V. Putin o'rtasida bo'lib o'tgan ikki tomonlama uchrashuv chog'ida Strategik sherikchilik to'g'risidagi Shartnoma imzolandi.

O'zbekiston - Rossiya o'rtasida oliy darajadagi muloqot Prezi­dent Islom Karimovning 2004-yil 2-3-iyulida Rossiyaga qilgan sa­fari, MDH davlat boshliqlari Kengashining 2004-yil 16-sentabrdagi Ostona shahridagi hamda prezident V.Putin rahbarligidagi Rossiya delegatsiyasi to'laqonli a'zo sifatida ilk bor ishtirok etgan Marka­ziy Osiyo mamlakatlari tashkilotining 2004-yilning 18-oktabrida Dushanbe shahrida bo'lib o'tgan sammitlari chog'ida davom etti-rildi.

2005-yilning 7-8-may kunlari Prezident I. Karimov MDHning Moskva shahrida bo'lib o'tgan norasmiy sammitida ishtirok etdi.

2005-yilning 27-29-iyulida O'zbekiston Respublikasi Preziden­ti LA. Karimovning Rossiya Federatsiyasiga amaliy tashrifi bo'lib o'tdi.

2005-yilning 26-avgustida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti LA. Karimov MHD davlat rahbarlari Kengashining yig'ilishi hamda Qozon shahrining 1000 yilligi munosabati bilan o'tkazilgan anju-manda ishtirok etdi.

2005-yilning 6-7-oktabr kunlari O'zbekiston Respublikasi Pre­zidenti LA. Karimov Markaziy Osiyo davlatlari tashkiloti davlat rah­barlari Kengashining Sankt-Peterburgda bo'lib o'tgan yig'ilishida ishtirok etdi.

O'zbekiston rahbarining tashabbusi bilan Yevroosiyo makoni-da iqtisodiy integratsiya jarayonlarini kuchaytirish hamda taraqqi-yotga ko'maklashish maqsadida Yevroosiyo hamkorligi tashkilo-tini Yevroosiyo iqtisodiy hamjamiyati (YevrAzES) bilan qo'shish to'g'risida qaror qabul qilindi. Sammit doirasida O'zbekiston Res­publikasi Prezidenti I. Karimovning Rossiya Federatsiya Prezidenti V.V.Putin bilan uchrashuvi bo'lib o'tdi. Unda O'zbekiston - Ros­siya munosabatlarining istiqbollari muhokama etildi. Rossiya rahbari O'zbekistonning Markaziy Osiyoda xavfsizlik va barqarorlikni mus­tahkamlash integratsiya jarayonlarini rivojlantirishda muhim o'rin tutayotganini ta'kidlab o'tdi. O'zbekiston rahbari, o'z navbatida, Rossiya va O'zbekiston o'rtasidagi munosabatlar strategik sheriklik tamoyillari asosida rivojlanib borayotgani va «do'st musibatda sina-ladi» xalq maqoliga tayangan Rossiya siyosatini O'zbekiston yuksak qadrlashini uqtirdi. Uchrashuv chog'ida tomonlarni qiziqtirgan xal­qaro hamda mintaqaviy masalalar bo'yicha fikr almashildi.

2005-yilning 14-15-noyabrida O'zbekiston Respublikasi Prezi­denti I. Karimovning Rossiya Federatsiyasiga rasmiy tashrifi bo'lib o'tdi. Ushbu tashrif chog'ida ikki tomonlama aloqalarni yangi sifat bosqichiga ko'tarishga xizmat qiladigan Ittifoqchilik munosabatlari to'g'risidagi Shartnoma imzolandi.

Ushbu shartnoma ikki davlat o'rtasidagi munosabatlarning yangi sifat darajasiga ko'tarilganining ifodasi bo'ldi. Boshqacha aytgan-da, endilikda sho'rolar amaliyoti davridagidan tubdan farq qiladi­gan yangi falsafiy yondashuvga, jumladan, strategik istiqbolga ega bo'lgan umumiy manfaatlarning inobatga olinishiga asoslangan it­tifoqchilik munosabatlarining shakllanishi va rivojlanishiga imkon yaratdi.

So'nggi yillarda Rossiya - O'zbekiston munosabatlari ikki dav­lat rahbari - Islom Karimov va Vladimir Putinning siyosiy irodasi va sa'y-harakatlari tufayli jadal va izchil rivojlanib bormoqda. Bunday tendensiya nafaqat siyosiy muloqot, balki savdo-iqtisodiy, harbiy, harbiy-texnikaviy hamkorlik, gumanitar hamda madaniy sohalarda ham yaqqol namoyon bo'lmoqda.

Ma'lumki, ittifoqchilik shartnomasini tayyorlash bo'yicha ama­liy faoliyat bir necha yil ilgari boshlanib, 1999-yilning 11-dekabrida Harbiy va harbiy-texnikaviy sohada har tomonlama hamkorlik­ni yanada chuqurlashtirish to'g'risidagi Shartnoma hamda 2004-yilning iyunida imzolangan Strategik sheriklik to'g'risidagi Shart­noma ikki davlat o'rtasidagi aloqalarning yanada yaqinlashuvida muhim bosqich vazifasini o'tagan edi. Jumladan, strategik sheriklik to'g'risidagi Shartnomada global tahdidlar, birinchi galda, terrorizm va diniy ekstremizm kabi xavf-xatarlarni nazarda tutgan holda strate­gik sheriklikni amalga oshirish zarur ekani ta'kidlanadi. Shuningdek, ushbu hujjatda harbiy hamkorlik to'g'risida ham batafsil so'z yuriti-ladi. Chunonchi, unda har ikki mamlakat yoki birining manfaatlari-ga tahdid soladigan vaziyat vujudga kelgan taqdirda, ularni bartaraf etish chora-tadbirlari belgilab qo'yilgan. Bir so'z bilan aytganda, O'zbekiston va Rossiya o'rtasida imzolangan mazkur ittifoqchilik shartnomasi ikki mustaqil davlat va xalqlarning o'zaro yaqinlashuvi jarayonining mantiqiy bosqichidir.

Yangi shartnoma tufayli Rossiya va O'zbekiston o'rtasidagi mu­nosabatlar torn ma'noda ittifoqchilik mazmuniga ega bo'lmoqda. Endilikda O'zbekistonga nisbatan agressiv xatti-harakatlar dunyo-dagi eng qudratli davlatlardan biri - Rossiyaga qarshi tajovuzni anglatadi. Masalan, ittifoqchilik haqidagi shartnomaning 2-bandida ta'kidlanishicha, «taraflardan biri qarshi muayyan davlat yoki dav­latlar guruhi tomonidan sodir etilgan agressiya har ikki tomonga sodir etilgan tajovuz hisoblanadi». Ushbu hujjatda tinchlikka xavf solishi yoki taraflardan birining xavfsizligiga raxna qilishi mumkin bo'lgan vaziyatlarni bartaraf etish chora-tadbirlarini kelishgan holda birgalikda amalga oshirish zarurligi haqidagi qoidalari g'oyat muhim ahamiyat kasb etadi. O'z-o'zidan ayonki, bu o'rinda so'z, avvalo, terroristik tahdidlar haqida bormoqda. Bu xatar qanchalik jiddiy eka-nini Andijon shahrida yuz bergan qonli voqealar, xususan, xorijdan moliyalashtirilgan bir guruh terroristlar tomonidan O'zbekistondagi konstitutsion tuzumni ag'darib, o'rta asr xalifaligini o'rnatishga urinishlarini yaqqol namoyon etdi. O'zbekiston Respublikasi Pre­zidenti I. Karimov ushbu voqealar munosabati bilan bergan interv-yusida «Andijondagi fojiani amalga oshirgan kuchlar ko'zlagan maqsadidan qaytmayotgani, xalqaro maydonda biz haqimizda turli mish-mishlarni tarqatayotgani, buzg'unchi g'oyalarni il-gari surayotgani - barchamizdan atrofdagi voqealarga loqayd bo'lmaslik va ogoh bo'lishni taqozo etmoqda» («Народное слово», 2005-yil 17-noyabr).

Rossiya Prezidenti V.Putin, o'z navbatida ta'kidlaganidek, «Shartnoma ikki mamlakat o'rtasidagi munosabatlarni mutlaqo yangi sifat darajasiga ko'taradi. Rossiya va O'zbekiston mintaqada barqarorlik va taraqqiyotga erishish yo'lida kuchlari, zaxiralari, ul­kan gumanitar salohiyatlarini birlashtirmoqda» («Народное слово», 2005-yil 23-noyabr).

Shartnomaning iqtisodiy jihatlari ham e'tiborga loyiqdir. Jum­ladan, Rossiya va O'zbekiston o'rtasidagi savdo-iqtisodiy va mo-liyaviy aloqalar yanada yuqoriroq bosqichga ko'tarildi, ikki mam­lakat tadbirkorlariga qo'shimcha imtiyozlar yaratildi, o'zaro hamkorlikning turli sohalaridagi to'siqlar bartaraf etildi. Ta'kidlash joizki, Moskvada imzolangan mazkur shartnoma har ikki tomon uchun teng huquqli va o'zaro foydalidir. Masalan, uning O'zbekiston xavfsizligini ta'minlash, mahalliy korxona va tadbirkorlarning ulkan Rossiya bozoriga chiqish imkoniyatiga ega bo'lgani uning naqadar katta ahamiyat kasb etishidan dalolat beradi. Binobarin, Rossiya Federatsiyasi uchun ham ushbu shartnomaning ahamiyati beqiyos-dir. Deylik, chegarani tan olmaydigan tez tarqalib borayotgan terro-rizmga qarshi birgalikda kurashish, iqtisodiyot, madaniyat, san'at, sog'liqni saqlash, ta'lim va fan kabi sohalarda ikki tomonlama alo-qalarning rivojlanishidan Rossiya ham shubhasiz manfaatdordir.

Ittifoqchilik munosabatlari to'g'risidagi shartnomaning imzola-nishi oliy darajadagi aloqalarning, ayniqsa, parlamentlararo muno­sabatlar rivojiga ijobiy ta'sir etdi. Hozirgi davrda ikki mamlakat par-lamentlari o'rtasidagi aloqalar, birinchi galda, qonunchilik faoliyati, delegatsiyalar almashuvi sohasida izchil rivojlanib bormoqda. 2005-yilning 18-20-mayida Rossiya Davlat Dumasining MHD hamda va-tandoshlar bilan aloqalar qo'mitasi raisi A.Kokoshin rahbarligidagi delegatsiya O'zbekistonga tashrif buyurdi. Bo'lib o'tgan uchrashuv­lar chog'ida O'zbekiston va Rossiya Federatsiyasi o'rtasida parla­ment maslahatlashuvlarini ortiqcha rasmiyatchiliksiz jadallashtirish masalasi muhokama etildi.

2005-yilning noyabrida Rossiya Federal Majlisi Federatsiya Kengashining MHD ishlari bo'yicha qo'mitasi raisi V.Gustov O'zbekistonga tashrifi chog'ida O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimovning 2005-yil 14-15-noyabrida RF qilgan rasmiy tashrifi mamlakat siyosiy doiralari, Rossiya Federatsiyasi Davlat Dumasi hamda Federatsiya Kengashida katta qiziqish uyg'otganini e'tirof etdi. U strategik sheriklik to'g'risidagi Shartnomaning muvaffaqi-yatli amalga oshirilishi natijasi o'laroq, ittifoqchilik munosabatlari to'g'risidagi Shartnomaning imzolanishi Rossiyada ijobiy baholan-ganini alohida ta'kidlab o'tdi.

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimovning Rossiya Federatsiyasiga qilgan rasmiy tashrifi chog'ida ikki mamlakatning yoqilg'i-energetika sohasida hamkorligini rivojlantirish masalalari muhokama etildi («Народное слово», 2005-yil 22-noyabr). Mam-lakatimizda ish yuritayotgan «Газпром» OAJning Markaziy Osiyo, jumladan, O'zbekistondagi operatori - «Зарубежнефтегаз» YAJ faoliyati ana shunday hamkorlikning yorqin namunasidir. Ittifoqchi­lik shartnomasining sakkizinchi bandida ta'kidlanganidek, tomonlar mavjud xalqaro amaliyotdan kelib chiqqan holda ikki tomonlama savdo-iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirish va takomillashtirish borasida tegishli chora-tadbirlarni ishlab chiqadi. Bunday huquqiy me'yorning mavjudligi O'zbekiston va Rossiya ishbilarmon sherik-lar o'rtasidagi aloqalarni kengaytirish, ularni yanada samarali o'zaro foydali bo'lishiga xizmat qiladi.

Ana shunday hamkorlikka misol tariqasida 2004-yilning aprelida «O`zbekneftegaz» xolding kompaniyasi hamda «Зарубежнефтегаз» va «Gaz Projekt Developmen Central Asia AG» kompaniyasidan iborat konsorsium o'rtasida «Shaxpaxti» konida qo'shimcha qidi-ruv ishlari bo'yicha mahsulotni bo'lib olish haqidagi Bitimga bi-noan tashkil etilgan «Зарубежнефтегаз - GPD - Markaziy Osiyo» kompaniyasini keltirish mumkin. E'tiborli jihati shundaki, ushbu kompaniya mamlakatimiz parlamenti tomonidan «Mahsulotni bo'lib olish bitimlari to'g'risida»gi Qonun qabul qilingandan keyin pay-do bo'lgan dastlabki kompaniya hisoblanadi. «Shaxpaxti» konida mahsulotni ishlab chiqarish bo'yicha loyiha 15-yilga mo'ljallangan. Shunday qilib, bir vaqtdan to'xtatib qo'yilgan gaz konida jadal ish boshlanib ketdi: 2005-yilning noyabrigacha 230 million kubometr-dan ko'proq gaz ishlab chiqarildi.

Bundan tashqari, «Зарубежнефтегаз» kompaniyasi «Gaz-prom» OAJ boshqaruvi raisi A. Millerning 2005-yil sentabrida O'zbekistonga qilgan tashrifi chog'ida imzolangan 2006-2010-yillarga mo'ljallangan O'rta muddatli bitim doirasidagi kelishuvlar-ga ko'ra, gazni to'xtovsiz yetkazib berilishini ta'minlash maqsadida mamlakatimizdagi 3000 kilometr gaztransport tizimlarida kompleks diagnostika ishlarini amalga oshirdi, «O`zbekneftegaz» kompani-yasiga asbob-uskuna yetkazib berdi, «Markaziy Osiyo - Markaz» gazoprovodini modernizatsiya qilish, qayta jihozlash va kengayti­rish uchun uning holatini baholash ishlarida ishtirok etib kelmoqda. Ushbu kelishuvlarning hayotga tatbiq etilishi, xususan, Ustyurt min-taqasida investitsiya hajmi qariyb bir milliard dollarni tashkil etgan yirik gaz konini o'zlashtirish bilan bog'liq bo'lgan loyihalarni amal­ga oshirish orqali «Gazprom» va «O`zbekneftegaz» o'rtasidagi ham­korlikni yanada rivojlantirish va chuqurlashtirishga keng imkoniyat tug'ilmoqda. Bitimning mahsulotni bo'lib olish haqidagi shartlariga ko'ra, tabiiy gazning bir qismini O'zbekiston tasarruf etadi. Inves-titsiyalar hamda mazkur konni o'zlashtirilishi tufayli mintaqada za-monaviy infratuzilmaga ega bo'lgan yangi aholi punktlari, minglab yangi ish o'rinlari paydo bo'ladi. Mazkur loyihalarga jalb etiladigan ko'plab korxona va tashkilotlar qo'shimcha ish hajmiga ega bo'ladi. Muhimi shundaki, loyiha muddati tugagunga qadar, uning doirasida qurilgan va tashkil etilgan barcha moddiy boyliklar O'zbekistonda qoladi. Bundan tashqari, ushbu loyihalarni amalga oshirish borasi­dagi faoliyat mahalliy budjetlarga mintaqani rivojlantirish va aholi farovonligini oshirishga yo'naltirilishi mumkin bo'lgan majburiy so-liq va to'lovlar evaziga qo'shimcha daromad keltiradi («Народное слово», 2005-yil 22-noyabr).

Ekspertlarning taxminiga ko'ra, yaqin 15 yilda energiya iste'moli dunyo miqyosida uchdan biriga, 2025-yilda esa - 45 foizga ko'payadi. Mavjud ma'lumotlarga ko'ra, 2025-yilga borib neftga bo'lgan talab 42 foizga, gazga esa 60 foizga oshishi mum­kin ekan. Ma'lumki, bu iqtisodiy masaladan ko'ra ko'proq siyosiy masaladir. Chunki energetika zaxiralariga egalik qilganlar nafaqat jahon bozorlarida, balki siyosiy munosabatlar sohasida ham hukm-ronlik qiladi. Shu bois rivojlangan yoqilg'i-energetika, neft va ta­biiy gaz zaxiralariga ega mamlakatlar bilan (xususan, O'zbekiston bilan) o'zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirish masalalari ham geoiqtisodiy, ham geosiyosiy jihatdan g'oyat muhim ahamiyat kasb etadi.

Rossiya va O'zbekiston o'rtasida energetika sohasida hamkor­likning rivojlantirilishi, neftegaz sektoriga investitsiyalar, yangi tex-nologiya va ilg'or tajribaning jalb etilishi har ikki mamlakat mil­liy iqtisodiyotini taraqqiy etgan davlatlar darajasiga ko'tarilishiga xizmat qilishi shubhasizdir. Ta'kidlash joizki, mustaqillik yillarida O'zbekistonda mazkur sohani rivojlantirishda salmoqli ishlar amal­ga oshirildi. Eng muhim yutuqlardan biri shundaki, 1995-yildayoq mamlakatimiz neft mustaqilligiga erishdi. Bugungi kunga kelib, res-publikada yiliga 60 milliard kubometr tabiiy gaz hamda 6 million tonnaga yaqin suyuq uglevodorodlar ishlab chiqarilmoqda. Mamla­kat ichki ehtiyojlarini to'liq qondirayotgan mazkur tarmoqning eks-port salohiyati tobora mustahkamlanib bormoqda. Masalan, 2005-yilda «O`zbekneftegaz» Milliy xolding kompaniyasi 770 million AQSH dollari hajmida mahsulot eksport qildi. 477,15 million dollar­lik tabiiy gazdan tashqari, xorijiy buyurtmachilarga qariyb 95 milli­on dollarlik neft mahsulotlari, 10 million dollarga yaqin suyultirilgan gaz, 73 million dollarlik polietilen yetkazib berildi. Mamlakatimizda magistral gaz quvurlarining keng tarmog'i mavjud bo'lgani tufayli (13 ming kilometrdan ziyod) faqat 2005-yilning o'zida tabiiy gaz tranziti uchun 118 milliondan ortiq AQSH dollari olishga muvaffaq bo'lindi.

Albatta, tarmoqni yanada rivojlantirish va eksport salohiyatini oshirish neft va gaz ishlab chiqarilishini, jumladan, yangi konlarni oc-hish va o'zlashtirish evaziga ko'paytirishni taqozo etadi. Masalan, ho­zirgi vaqtda mamlakatimizdagi 190 uglevodorod xomashyosi konlari-ning 90 tasida mahsulot ishlab chiqarilmoqda, 67 tasi o'zlashtirishga tayyorlangan, 33 ta konda esa geologiya-qidiruv ishlari olib boril-moqda. Boshqacha aytganda, bu tarmoqdagi ulkan imkoniyatlarni mamlakat va xalq manfaatlariga yo'naltirish uchun imkon boricha tezroq yangi konlarni ishga tushirish zarur. Albatta, buning uchun kat­ta sarmoya kerak. Bu o'rinda «O`zbekneftegaz» kompaniyasining his-sasidan tashqari, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006-yil 11-mayda qabul qilgan farmoniga binoan tashkil etilgan O'zbekiston Respublikasi tiklanish va taraqqiyot Fondi mablag'larining bir qismi ham shu sohaga yo'naltiriladi. Mazkur fond iqtisodiyotning yetakchi sohalari, jumladan, neftegaz tarmog'ini modernizatsiya qilish va tex-nologik jihatda qayta jihozlash maqsadida tashkil etilgan. Tabiiyki, bu sohaga xorijiy investitsiyalarni jalb etish masalasiga ham jid-diy e'tibor qaratilmoqda. Ta'kidlash joizki, mamlakatimizda xorijiy investorlar uchun yaratilgan qulay investitsiya muhiti, shuningdek, «Gazprom» va «Lukoyl» kabi yirik kompaniyalar bilan ijobiy ham­korlik tajribasi (bu ikki kompaniyaning O'zbekistondagi investitsiya­lari ikki milliard AQSH dollari miqdorida baholanmoqda) bu soha-ning istiqboli porloq ekanidan dalolat beradi.

O'zbekistondagi foydali qazilmalar zaxirasi qariyb 11 trillion dollar miqdorida baholanmoqda. Jahon tajribasi qazilma boyliklar-ni ishlab chiqarishda o'zaro manfaatli hamkorlik katta samara beri-shidan dalolat beradi. Zero bu xomashyoni ishlab chiqarish korxo-nalarini tashkil etish imkonini yaratadigan ham investitsiya, ham zamonaviy asbob-uskuna, ham yangi texnologiyalarni joriy etishga xizmat qiladi («Народное слово», 2006-yil 23-may).

O'zbekistonning Rossiya bilan hamkorligi ittifoqchilik shartno-masining imzolanishi arafasida va undan keyingi davrda, ayniqsa parlamentlararo munosabatlarda jadal rivojlanmoqda. Rossiya sena-torlarining fikricha, bunday aloqalar zamonaviy tahdidlarga birga­likda kurash olib borishga ko'maklashadi.

2006-yilning 13-14-fevral kunlari Rossiya Federal Maj-lisi Davlat Dumasi raisi Boris Grizlov rasmiy tashrif bilan O'zbekistonga keldi. 2006-yilning 12-16-martida Rossiya Davlat Dumasining MDH va vatandoshlar bilan aloqalar qo'mitasi rai­si A.Kokoshinning O'zbekistonga tashrifi amalga oshirildi. O'sha yilning aprel oyida Rossiya Federal Majlisi Federatsiya Kenga-shi raisi Sergey Mironov rahbarligidagi delegatsiya O'zbekistonda mehmon bo'ldi.

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2006 yil may oyida Rossiyada bo'lgan chog'ida mamlakatimizda amalga oshirilayotgan xususiylashtirish jarayoniga jiddiy e'tibor qaratilgan edi. «Ko'pgina mamlakatlarda bunday obyektlar allaqachon xusu-siylashtirilgan, - dedi Prezident Islom Karimov. - O'zbekistonning boshqa davlatlardan farqi shundaki, bizda xususiylashtirish masala-sida shoshqaloqlikka yo'l qo'yilmadi. Shu bois Rossiya kompaniya-lari mamlakatimizdagi xususiylashtirish jarayonlarida faol ishtirok etishi mumkin».

Bo'lib o'tgan muzokaralarda Markaziy Osiyoda xavfsizlik, tinchlik va barqarorlikni mustahkamlash masalalari muhokama etil-di. Bu haqda Prezident Islom Karimov shunday deydi: «Mintaqadagi barqarorlik shunchaki diqqat-e'tiborni emas, jiddiy fikr almashishni talab etadi. Mintaqadan tashqaridagi turli maqsadlarni ko'zlab hara-kat qilayotgan ayrim kuchlarning ishtiroki bilan paydo bo'layotgan tahdidlar mintaqaviy integratsiyalashuv masalalarining dolzarblashu-viga sabab bo'layotir». Mamlakatimiz rahbari Rossiya prezidenti-ning Federal Majlisga taqdim etgan maktubi haqida to'xtalib, uning mazmuni boy ekanini ta'kidladi.

Prezident Islom Karimov 2006-yil 9-may kuni Toshkentdagi Xotira maydonida jurnalistlar bilan suhbatda O'zbekiston va Ros­siya Federatsiyasi o'rtasida tuzilgan ittifoqchilik shartnomasi min-taqada tinchlik va barqarorlikni mustahkamlashga xizmat qiladi, jeb ishonch bildirdi. Darhaqiqat ushbu hujjat ikki mamlakat man-faatlariga xizmat qilib, tinch-osoyishta hayot kafolati bo'ladi, ke-lajakka ishonch bilan boqish imkonini yaratadi. Prezident Islom Karimov 2006-yil 6-martda «O`zbekiston Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi o'rtasida ittifoqchilik shartnomasini ratifikatsiya qi­lish to'g'risida»gi Qonunga imzo chekdi. O'z navbatida, Prezident V. Putin ham Sochidagi uchrashuv arafasida mazkur ratifikatsiya qi­lish to'g'risidagi qonunni imzoladi. Shundan e'tiboran qonun to'liq kuchga kirdi.

Markaziy Osiyo mintaqasi va uning atrofida ro'y berayotgan ja-rayonlar xavfsizlik va barqarorlikni, siyosiy va iqtisodiy hamkorlikni mustahkamlashni taqozo etmoqda. Shu ma'noda, yuqorida tilga olin-gan shartnoma O'zbekiston uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Maz­kur shartnoma Rossiya uchun ham g'oyat ahamiyatlidir. Zero u ikki tomonlama hamkorlik negiziga tayanib, Rossiyaning janubiy chega-ralari xavfsizligini ta'minlashga xizmat qiladi («Народное слово», 2006-yil 13-may). Shu bilan birga, mamlakatimiz rahbariyati tomo­nidan tashqi siyosiy faoliyatda Xitoy, Hindiston, Janubiy Koreya, Pokiston bilan do'stona aloqalar o'rnatishga harakat qilayotgani O'zbekistonning umumiy xavfsizlik va barqarorlikka intilayotgani-dan dalolat beradi.

Ushbu shartnoma ko'plab masalalarni qamrab olgan. U siyosiy, harbiy, harbiy-texnikaviy hamkorlik, Qurolli Kuchlarni modernizat-siya va isloh etish bilangina cheklanib qolmaydi. Unda ikki tomon­lama hamkorlikning boshqa jihatlari ham aks ettirilgan. Ular qato-rida savdo-iqtisodiy munosabatlar, telekommunikatsiya, energetika, sug'urta va bank-moliya sohasi, xalqaro transport infratuzilmalaridan o'zaro samarali foydalanish kabi sohalarni keltirish mumkin. 2005-yil natijalari Rossiya savdo sohasida O'zbekistonning asosiy sheri-giga aylanganini ko'rsatmoqda. Mamlakatimiz dunyodagi ko'plab davlatlar bilan savdo-iqtisodiy aloqalarni yo'lga qo'ygan bo'lsa-da, umumiy mahsulot ayirboshlashning 21 foizi Rossiya ulushiga to'g'ri keladi.

2005-yilda ushbu mamlakatga eksport hajmi 41,6 foizga oshib, 1.026,5 AQSH dollarini tashkil etdi. Rossiyadan import hajmi esa 12,7 foizga oshib, 1.034 million dollarni tashkil qildi. O'zbekiston gaz ishlab chiqarish bo'yicha MHD orasida uchinchi, dunyo miqyo­sida esa o'nta eng yirik gaz ishlab chiqaruvchi mamlakatlar qatori-dan o'rin olgan.

Ta'kidlash joizki, ikki tomonlama savdo aloqalarida ijobiy o'zgarishlar, xususan, so'ngi olti yil mobaynida mahsulot ayirbosh­lash ko'rsatkichlarining uzluksiz oshib borishi 1998-yilda Rossiyada ro'y bergan iqtisodiy inqiroz bartaraf etilgandan keyin ko'zga tashla-na boshladi.

2004-yilda ikki mamlakat o'rtasida mahsulot ayirboshlash 2003-yilga nisbatan 42,9 foizga oshib, 1641,9 mln. AQSH dollarini, O'zbekistondan Rossiya Federatsiyasiga eksport hajmi 57,8 foizga oshib, 724,8 mln. AQSH dollarini, Rossiyadan import esa 33,7 foiz­ga ko'payib, 917,1 mln. AQSH dollarini tashkil qildi.

2004-yilda savdodagi ijobiy saldo tufayli 2003-yildagi salbiy saldoni qariyb 38 mln. AQSH dollari miqdorida qisqartirilishiga erishildi.

O'zaro savdodagi eksport va import tarkibi asosan mahalliy ish­lab chiqaruvchilar uchun raqobat qilmaydigan mahsulotlardan tash­kil topgan(odatda ichki bozorlarda talab yuqori bo'lgan avtomobillar bundan mustasno).

Yuqoridagilardan xulosa qilib, ikki tomonlama savdo istiqbolda savdo to'siqlariga yo'l qo'ymaydigan o'zaro manfaatli asosda amal­ga oshirilayotganini qayd etish mumkin.

Mamlakatimizda Rossiya sarmoyasining ishtirokida tashkil etil­gan korxonalar hamda Rossiya kompaniya va firmalarining akkredi-tatsiya qilingan vakolatxonalari soni ko'payib bormoqda. Masalan, 2003-yilda Rossiya sarmoyasi ishtirokida mamlakatimizda 309 ta korxona faoliyat yuritgan bo'lsa, 2004-yilda ularni soni 390 taga yetgan. Ulardan 54 tasi yuz foiz Rosssiya investitsiyasi asosida fao­liyat yuritadi, 295 tasi esa - qo'shma korxonalardir.

O'zbekiston mintaqalari nuqtayi nazaridan oladigan bo'lsak, faoliyat yuritayotgan korxonalar asosan Toshkent shahri, Toshkent, Samarqand, Buxoro, Andijon hamda Farg'ona viloyatlari ulushiga to'g'ri keladi. Mazkur korxonalar faoliyatining asosiy yo'nalishlari quyidagi sohalarni qamrab oladi: oziq-ovqat, tekstil, yog'ochni qayta ishlash, kimyo-farmatsevtika, metallurgiya, mashinasozlik, avtomo-bilsozlik, yoqilg'i-energetika, qishloq xo'jaligi hamda O'zbekiston iqtisodiyotining boshqa tarmoqlarida birgalikda mahsulot ishlab chi­qarish, savdo-vositachilik faoliyati.

Keyingi vaqtda qishloq xo'jalik mahsulotlarini qayta ishlash sohasida kooperatsiyani mustahkamlash jarayonlari ko'zga tashlan-moqda. Ayni paytda bu sohada «Baltimor», «Cherkizovo» va bosh-

a mashhur Rossiya kompaniyalari bilan tashkil qilingan to'qqizta Vshma korxona faoliyat yuritmoqda. «Bim Bill Dan» kompani-vasi «Toshkentsut» birlashmasining 77 foiz aksiyasini sotib olish to'g'risidagi shartnomani imzolab, sut mahsulotlari va meva sharba-tini ishlab chiqarishga 20 mln. AQSH dollari miqdorida investitsiya kiritishni mo'ljallagan.

O'zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalar, investit-siyalar va savdo vazirligida o'zbekistonlik rezidentlar tomonidan Rossiyada tashkil etilgan 276 ta korxona ro'yxatga olingan. Shu­ningdek, ushbu vazirlikda 83 ta Rossiya kompaniya va firmalarining O'zbekistondagi vakolatxonalari ochilgan.

Bundan tashqari, doimiy asosda MPKning yig'ilishlari o'tkazilib turibdi. 2005-yilning 10-12 oktabrida MPKning Toshkentda bo'lib o'tgan navbatdagi 8-yig'ilishida ikki tomonlama hamkorlikni faol-lashtirish masalalari muhokama etildi.

2005-yilning 9-10-yanvarida Rossiya Federatsiyasining Sanoat bo'yicha federal agentligi boshlig'i B.S.Alyoshin rahbarligidagi de-legatsiya O'zbekistonga tashrif buyurdi. Muzokaralar chog'ida aso­san aviasozlik va neftegaz sanoati sohasida ikki mamlakat o'rtasidagi hamkorlik masalalari muhokama etildi. Shuningdek, tashrif chog'ida 2005-yil natijalariga ko'ra, ikki tomonlama mahsulot ayirboshlash hajmi so'nggi o'n yil mobaynida eng yuksak ko'rsatkich - 2 mlrd. AQSH dollarini tashkil etgani alohida ta'kidlandi.

Rossiya Federatsiyasida «O`zbekiston» savdo uyining ochi-lishi ikki mamlakat o'rtasida savdo-iqtisodiy hamkorlikni mustah­kamlash yo'lidagi muhim qadam bo'ldi. 2005-yilning 19-dekabrida Toshkentda Rus Savdo uyining ochilish marosimi bo'lib o'tdi. Uning asosiy faoliyati RF Sibir mintaqasining iqtisodiy salohiyatini O'zbekistondan keltirilayotgan mahsulotlar bilan o'zaro manfaatli jihatlarini namoyish etishdir.

Mamlakatimizning Rossiya bilan yoqilg'i-energetika sohasida-gi investitsion hamkorligi alohida ahamiyat kasb etadi. 2005-yilda Rossiya O'zbekistondan 8,115 milliard kubometr gaz sotib olgan. «O`zbekneftegaz» Milliy xolding kompaniya hamda «Gazprom» va «Lukoyl» OAJ bilan imzolangan hujjatlarda mamlakatimiz neftegaz sohasiga 2,5 milliard dollar miqdorida investitsiya kiritish ko'zda tutilgan. «Техспессталинжиниринг» (Sankt-Peterburg) hamda Chkalov nomidagi Toshkent avisozlik ishlab chiqarish birlashma-si o'rtasida 2008-yilgacha 30 ta IL-114 samolyotlarini import qi­lish to'g'risida kontrakt tuzilgan. E'tiborli jihati shundaki, Rossiya Harbiy-dengiz kuchlari va «Выборг» aviakompaniyasi dunyodagi eng yirik beshta samolyotsozlik majmualari qatoridan o'rin olgail «ТАР01СН» DAJ tomonidan ishlab chiqarilgan bir necha samolyot-dan samarali foydalanib kelmoqda.

2006-yilning birinchi choragida mahsulot ayirboshlash hajmi o'tgan yilning shu davriga nisbatan 24 foizga oshgan va 402 mln. AQSH dollarini tashkil etgan («Народное слово», 2006-yil, 16-may).

Ikki mamlakat o'rtasida ta'lim va kadrlar tayyorlash sohasida ham o'nlab oliy o'quv yurtlari o'rtasida samarali hamkorlik yo'lga qo'yilgan. Jumladan, bunday hamkorlik iqtisodiyot, servis, tibbi-yot, boshqaruv, tilshunoslik, pedagogika, qishloq xo'jaligi, infor-matika va yangi sanoat texnologiyalari sohasida yuksak malakali mutaxassis-kadrlar tayyorlanmoqda. Ayni paytda Toshkentda MDU hamda Plexanov nomidagi Moliya akademiyasining filiallari tashkil etilib, muvaffaqiyatli faoliyat yuritmoqda.

Hozirgi vaqtda O'zbekistonda 676 maktabda rus tilida dars olib boriladi, ularda 250 ming o'quvchi ta'lim olmoqda.

Mustaqillik yillari respublika kutubxonalari yangi adabiyotlar bilan boyitildi. Respublikada har yili rus tilida 1,0-1,2 mln. adadda 40-45 nomda darslik va qo'llanmalar nashr qilinadi. Rus tilida 85 ta gazeta va 52 ta jurnal chop etiladi.

Ikki mamlakat fan, madaniyat va jamoat arboblarining tashab-busi bilan 2004-yilning mart oyida Moskvada o'zbek xalqining boy madaniy-tarixiy merosini targ'ib etish maqsadida tashkil etil­gan «O`zbekiston madaniy ati va san'ati Fondi»ning taqdimoti bo'lib o'tdi.

Ikki mamlakatning taniqli san'at va madaniyat arboblari­ning uchrashuvlari, milliy teatrlar gastrollari hamda musavvirlar ko'rgazmalari doimiy ravishda o'tkazib kelinmoqda.

Hozirgi vaqtda O'zbekiston Respublikasi hamda Rossiya Fede­ratsiyasi o'rtasida gumanitar sohadagi hamkorlikni rivojlantirish Kompleks dasturi loyihasi tayyorlanmoqda.

Toshkentda Rossiya hukumati huzuridagi xalqaro ilmiy va madaniy hamkorlik Rossiya markazining vakolatxonasi («Росза-рубецентр») faoliyat yuritmoqda.

O'zbekiston bu sohadagi hamkorlikni rivojlantirishga xizmat qi-ladigan turli tadbirlarni qo'llab-quvvatlab kelmoqda. Shu ma'noda, 2005-yilning noyabrida O'zbekiston - Rossiya madaniy hamkorligi-ning 2005-2006-yillarga mo'ljallangan Dasturining imzolangani bu yo'ldagi muhim qadam bo'ldi.

Bundan tashqari, ikki mamlakat Fanlar akademiyalari hamda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Fan va texnologiyalarni rivojlantirishni muvofiqlashtirish Qo'mitasi bilan birgalikda Suffa platosida radiastronomiya observatoriyasini qurish rejalashtirilayotgani ham e'tiborga loyiqdir.

Shunday qilib, yuqoridagi mulohazalarga tayanib, O'zbekiston-Rossiya munosabatlari har qachongidan mustahkamlanib borayot-ganini ta'kidlash mumkin. Ittifoqchilik shartnomasi ikki mamlakat o'rtasidagi yaqin hamkorlik munosabatlarining ishonchli kafolati bo'lib xizmat qiladi.

Taniqli rus siyosatshunosi A.Migranyanning ta'kidlashicha, Rossiya bilan ittifoqchilik aloqalari O'zbekiston xavfsizligi va bar-qaror taraqqiyotini yuqori darajada ta'minlaydi («Правда Востока», 2005-yil 23-noyabr). Uning fikricha, ikki mamlakatning o'zaro ya-qinlashuvi postsovet makonida bir talay omillar bilan belgilangan taraqqiyot tendensiyalarida jiddiy o'zgarishlar ro'y berayotganidan dalolat beradi. Olimning ta'kidlashicha, postsovet makonda integ-ratsiya jarayonlarining yangi bosqichi ikki tomonlama va ko'p to­monlama darajada (YevrAzES), jumladan, Rossiya va Markaziy Osiyo davlatlari o'rtasida sifat jihatidan mutlaqo yangi munosabatlar vujudga kelayotgani anglab yetilayotganidan darak berayotir.