O’zbekiston respublikasi Navoiy Icon metallurgiya kombinati Navoiy davlat konchilik instituti

I- — - u


~Jr² + ⁽x_L ^- x_c )²

bu yerda I va U-tok va kuchlanishning ta'sir qiymati.

Z- zanjirning to'la qarshiligi, om ;

R-aktiv qarshilik, om ;

XL-induktiv qarshilik, om ;

Xc-sig' im qarshilik, om ;

16



x_r = oL, x_r =—, ^{L c} oC

bu yerda L-induktivlik, gn;

C-sig'im, mkf;

o = 2nf -o'zgaruvchan tok burchak chastotasi sek^-1, /-tarmoqdagi o'zgaruvchan tok chastotasi, gs. Bunday zanjirda iste'mol qilinayotgan aktiv quvvat quyidagiga teng:

P = UI cos ф

bu yerda cos ф-quvvat koeffitsiyenti.

ф -tok va kuchlanish orasidagi fazaviy siljish burchagi.

Umuman o'zgaruvchan tok tarmog'iga ulangan elektr zanjiri turli xarakterli parametrlarga ega (induktivlik, sig'im yoki aktiv qarshilik), u holda (Kirxgofning 2-qonuniga ko'ra) zanjirning qismlaridagi kuchlanishlar tushuvining algebraik yig'indisi, o'zgarmas tok zanjiridagi kabi manbaning kuchlanishiga teng bo lmay balki undan katta bo'ladi. O'zgaruvchan tok zanjiri uchastkalarida kuchlanish tushuvi vektorlarining geometrik yig'indisi tarmoq kuchlanishiga teng bo'ladi.

U_T = IZ, + IZ~, +... + IZ

T 12 n

Kirxgof 2-qonunining o'zgaruvchan tok zanjiri uchun tatbiq etilish xususiyati shu bilan farq qiladi. Faqat aktiv yuklamada Kirxgofning 2-qonunini xuddi o'zgarmas tok zanjiridagi kabi tatbiq etiladi.

3. 
   Ishni bajarish tartibi
   

4. 
   Kompyuterda “Elektronics Workbench” dasturiy paketi ishga tushuriladi.
   
5. 
   Aktiv qarshiliklar (reostatlar) Ri vaR2 dan iborat bo'lgan 3.1-rasmdagi sxema yig'iladi.
   

3.1-rasm.

3. 
   O'qituvchi ko'rsatgan kuchlanish qiymatida tegishli o'lchash natijalari 3.1-jadvalga yoziladi.
   Kuchlanish Ui va U2 lar algebraik yig'indisining, tarmoq kuchlanishi Ut ga teng ekanligiga ishonch
   

hosil qilinadi.





3.2-rasm.

3. 
   Tok va kuchlanishning otsillogrammasi kalkaga ko'chiziladi.
   
4. 
   3.2-rasmdagi sxema yig’iladi. Buning uchun 3.1-rasmda yig'ilgan sxemadagi 2-reostat induktiv g'altak L bilan almashtiriladi.
   

3. 
   3-va 5-bo'limlar bajarilgandan so'ng Ui va U2 kuchlanishlarning algebraik yig'indisi, tarmoq kuchlanishi Ut dan katta ekanligiga ishonch hosil qilinadi.
   
4. 
   3.3-rasmdagi sxema yig’iladi. Buning uchun 3.2-rasmda yig'ilgan sxemadagi induktiv g'altak C sig'imli kondensator bilan almashtiriladi.
   

17

O’lchashlar

Hisoblashlar

Yuklama xaraKteri

I

U

L

C

f

Cosp

Z

R

X

P

а

v

g^n

mkf

Gs

diagram

hisobiy

om

om

om

Vt

Aktiv

1-reostat

-

-

-

-

2-reostat

-

-

-

Butun zanjir

-

-

-

Aktiv- induktiv

1-reostat

-

-

-

In duktiv g’ altak

-

Butun zanjir

-

Aktiv- sig’im

1-reostat

-

-

-

kondensator

-

Butun zanjir

-

4. Hisobat tuzishni tushuntirish

50. 
    Tok va kuchlanishlarning vektor diagrammalarini qurish. Barcha vektor diagrammalar masshtabda quriladi.
    

1. 
   yuklama aktiv qarshilikdan iborat bo lganda. Ixtiyoriy 0 nuqtadan tokining vektorini quyamiz (3.4-rasm). Yana shu nuqtadan tok vektorining yo'nalishi bo'yicha birinchi reostatdagi kuchlanish tushuvi vektori Ui ni qo'yamiz, chunki fazaviy siljish burchagi p =0. Ui vektorining oxiridan ikkinchi reostatdagi kuchlanish tushuvi vektori U2 ni qo'yamiz. Bu vektorlarning yig'indisi tarmoq kuchlanishining vektoriga teng.
   
2. 
   yuklama aktiv qarshilik va induktivlikdan iborat bolganda. Ixtiyoriy 0 nuqtadan I tokining vektorini quyib, yana shu nuqtadan tok vektorining yo'nalishi bo'yicha reostatdagi kuchlanish tushuvi vektori Ul ni quyamiz (3.5-rasm). Berilgan zanjir uchun Kirxgofning ikkinchi qonuniga ko'ra quyidagi tenglik urinlidir.
   

U = I ■ R +I ■ z_L = U + U_L


18

U
	X I = H-) £
Ug’
	I
U1 Uag=IRg’

I


0


0


Ul


3.4-rasm UaK =IRk





3.6-rasm


3.5-rasm

v) yuklama aktiv qarshilik va sig imdan
iborat bo lganda. Vektor diagrammani qurish
xuddi yuklama aktiv qarshilik va induktivlikdan
iborat bo'lgandagi kabi olib boriladi, ammo tok
kuchlanishdan faza jihatdan oldin kelgani
uchun, yoy soat strelkasining yo'nalishi
bo'yicha chiziladi (3.6- rasm).

Kondensatordagi kuchlanishni aktiv

kuchlanish U_a.k=IRk va sig'im kuchlanishi Uc=
I Xc dan iborat tashkil etuvchilarga ajratish
mumkin.Tajriba to'g'ri bajarilganda aktiv
kuchlanish U_a.k sig'im kuchlanishi Uc ga
nisbatan bir oz kattaroq bo'lishi kerak.

2. 
   Sxemaning parametrlarini aniqlash.
   

1. 
   quvvat koeffisiyenti asboblarning ko'rsatishi bo'yicha quyidagi formuladan aniqlanadi:
   

P

cos Ф = —

UI

Vektor diagrammadan tegishli kosinus burchagini o'lchab va uning qiymatini trigonometrik jadvaldan topgandan so'ng, quvvat koeffisiyent cos ф ni aniqlash mumkin yoki tegishli to'g'ri burchakli uchburchakning katet va gipotenuzasini mm da o'lchab, ularning nisbatini olish mumkin. Ikkinchi usul aniqroq natija beradi. cos ф ning vektor diagrammadan aniqlangan qiymati 3.1- jadvalga yoziladi.

2. 
   ф burchagi ostsillogrammadan quyidagi tarzda aniqlanadi. Bir davr Tga teng bo'lgan (360⁰ ning tashkil etuvchisi) kesma o'lchanadi, so'ngra ф burchakka tegishli kesmani o'lchab, ularning nisbati bo'yicha bu burchakning kosinusi aniqlanadi.
   

v) zanjirning istagan qismidagi to la qarshilik Om qonunidan aniqlanadi:

U

z = —

I

g) induktiv g’altakrning aktiv qarshiligi R quyidagiga teng: