O’zbekiston respublikasi Navoiy Icon metallurgiya kombinati Navoiy davlat konchilik instituti

©

Ф


J

A


komponentlar maydoni


Barcha komponentlarni shartli ravishda quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: bazaviy komponentlar; manbalar, chiziqli komponentlar: kalitlar, nochiziqli komponentlar; indikatorlar, mantiqiy komponentlar; kombinatsion turdagi tugunlar, ketma-ket turdagi tugunlar hamda gabrid komponentlar.

Bazaviy komponentlar

• Birlashtiruvchi tugun-o’tkazgichlarni ulash va nazorat nuqtalarini hosil qilish

uchun hizmat qiladi. Sxema yig’ib bo’lingach o’lchov asboblarini ulash uchun qo’shimcha tugunlarni joylashtirish mumkin.

T Yerga ulash komponenti nol kuchlanish vazifasini va istalgan nuqta bilan

potensiallar farqi hosil qilish imkonini beradi. Sxema tarkibida operatsion kuchaytirgich, transformator, boshqariladigan manba yoki osillogrif mavjud bo’lsa, bu sxema albatta yerga ulanishi zarur. Aks holda o’lchov asboblari ishlamaydi yoki noto’g’ri ma’lumot beradi.

4


Manbalar


Electronics Workbench dasturining barcha manbalari ideal manbalar hisoblanadi. Ideal manbalarning ichki qarshiligi nolga teng bo’lganligi sababli ularning kuchlanishi iste’molchi qarshiligiga bog’liq emas.

ф* 12V O’zgarmas kuchlanish manbasi yoki batareya EYUKi voltlarda o’lchanadi va mkV lardan kV largacha qiymatlarda o’zgartirish imkonini beradi.

Electronics Workbench manbalari ichki qarshiligi nolga teng bo’lganligi sababli ikkita batareyani parallel o’lash zarur bo’lsa ularga ketma-ket qilib kichikroq qarshilik (masalan 1 Om ) o’lash zarur.

*0 1 a O’zgarmas tok manbasi -amperlarda o’lchanadi va mkA lardan kA largacha qiymatlarda o’zgartirish imkonini beradi.

~(J) 22№//5GHz/GDeg O’zgaruvchan kuchlanish manbasi. Manba kuchlanishining ta’sir etuvchi qiymati voltlarda o’lchanadi va mkV lardan kV largacha qiymatlarda o’zgartirish imkonini beradi. Manbaning boshlang’ch fazasi va chastotasini o’zgartirish imkoniyati mavjud.

0)-. O’zgaruvchan tok manbasi. Manba tokining ta’sir etuvchi qiymati

amperlarda o’lchanadi va mkA lardan kA largacha qiymatlarda o’zgartirish imkonini beradi. Manbaning boshlang’ich fazasi va chastotasini o’zgartirish imkoniyati mavjud.

Chiziqli elementlar

-C


]_ Rezistor. Rezistorning qarshiligi omlarda o’lchanadi va Om dan Mom gacha
o’zgartirish imkonini beradi.

O’zgaruvchan qarshilik. O’zgaruvchan qarshilik qiymatini strelkali-o’zgartirgich

_l * |_ yordamida rostlash mumkin. Qiymatlar oynasida reostat holatini (foizlarda) o’rnatish
imkoniyati mavjud.

-||- Kondensator. Kondensator sig’imi faradalarda o’lchanadi va pF lardan F largacha

qiymatlarda o’zgartirish imkonini beradi.

... O’zgartiriladigan sig'imli kondensator. O’zgaruvchan kondensator sig’imini

-pjy ozgartirish imkoniyati mavjud. U faradalarda o’lchanadi va pF lardan F largacha

qiymatlarda o’zgartirish imkonini beradi.

Induktiv g'altak. Induktiv g'altak (drossel) kattaligi genrilarda o’lchanadi va va
mkGn lardan Gn largacha qiymatlarda o’zgartirish imkonini beradi.

Induktivligi o’zgaruvchan g'altak. G’altakning kattaligi boshlang’ich qiymat va

proportsionallik koeffitsienti orqali o'rnatiladi (L=boshlang’ich qiymat/100).

Transformator- Ui kuchlanishni U2 kuchlanishga o’zgartirish uchun xizmat qiladi.

Transformatsiya koeffitsienti n birlamchi cho’lg’am kuchlanishi Ui ni ikkilamchi
cho’lg’am kuchlanishi U2 ga nisbati orqali aniqlanadi. Transformatsiya koeffitsienti
qiymatlar oynasiga o’rnatiladi.

Eslatma: Transformator ulangan sxema albatta yerga ulanishi zarur.





5

O’lchov asboblari va elementlarining kattaliklarini o’rnatish Oddiy anologli elementlar hisoblangan turli energiya manbalari, kondensatorlar, induktiv g’altaklar, qarshiliklar bir yoki bir nechta kattaliklarga ega. Murakkab elementlar aniq bir modelni mujassamlashtirgan bir qancha o’zaro bog’langan elementlardan iborat. Yerga ulovchi va birlashtiruvchi tugundan tashqari barcha elementlar o'rnatilgan ma’lum kattalikga ega. Bu elementlarning qiymatini o'zgartirish uchun kompyuter sichqonchasi chap tugmasini ikki marta bosish yordamida elementning qiymatlar oynasi ochiladi va zaruriy kattalik yoziladi. Element o'lchami “yuqoriga” va “pastga” strelkalari yordamida o'zgartiriladi. Shundan so’ng Accept tugmasi bosiladi va kerakli qiymat o'rnatiladi. Bu amallarni Circuit menyusidagi Preferences bo’limi orqali ham amalgam oshirish mumkin. O’lchov asboblari Electronics Workbench dasturining oddiy o’lchov asboblari voltmetr va ampermetr 'I// hisoblanib, ular komponentlar panelida ;£>) - belgisi ostida joylashtirilgan. Bu asboblarni ishlatish uchun ularning qiymatini o’rnatish talab etilmaydi. Bitta sxemaning o'zida ularning bir nechtasini bir vaqtning o’zida ulash mumkin. I ^1 U|| Voltmetr- o’zgaruvchan va o’zgarmas tok zanjirlarida kuchlanishni o’lchash uchun xizmat qiladi. To’g’ri to'rtburchak shaklida tasvirlangan voltmetrning qalin qora chiziq chizilgan tomoni “manfiy” chulg’am qisqichi hisoblanadi. Sichqoncha chap tugmasini ikki marta bosish orqali voltmetrning qiymatlari oynasi ochiladi. Bu oynadan o’lchanayotgan kuchlanishning turi va voltmetrning ichki qarshiligi o'rnatiladi. Quyida bu oynaning umumiy ko'rinishi keltirilgan S/ nil itmlm