O’zbekisтon respublikasi navoiy kon-meтallurgiya kombinaтi davlat korxonasi navoiy davlaт konchilik insтiтuтi

12.2. Boshqaruv qarorlariga quyiladigan talablar 

Bozor munosabatlari mezonida boshqaruv qarori menejmentning bosh omili
hisoblanadi, qaysiki unda korxona, taрmoq taрaqqiyotining butun iqtisodiy va
ijtimiy muammolari kesishadigan va bir joyda to’planadi. Boshqaruv qarorlarining
samarasiga bir qator omillar ta’sir ko’rsatadi:
–
Rahbariyatning yoki guruhning shaxsiy xislatlari;
–
Qarorni ishlab chiqishdagi sharoitning axborot ta’minoti;
–
Тashkiliy omillar (qarorni ishlab chiqishda mutaxassislarni taklif qilish,
usullar tizimi va qabul qilingan qarorni bajaruvchilarga yetkazish shakli, nazorat
tizimi va h.k.);
–
Тexnik omillar (EHM texnik vositalaridan foydalanish va h.k.);
–
Qarorni ishlab chiqish, qabul qilish va amalga oshirishdagi vaqtinchalik
omillar.
Bundan kelib chiqqan holda, boshqaruv qarorlariga asosiy talablar
quyidagilardir:
1.
Qabul qilinadigan qarorning Demokratligi;
2.
Ilmiy asoslanganlik;
3.
Тaalluqligi;
4.
Aniq yo’naltirilganlik;
5.
Vaqt bo’yicha qisqalik va tejamkorlik;
6.
Qarorni bajarish tezkorligi.

12.3. Boshqaruv qarorlarini tayyorlash jarayoni va qabul qilish 
bosqichlari 
Menejment amaliyotida boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va amaliyotga
qo’llashning ko’plab shakl va usullari yig’ilgan. Savollarning murakkabligi va
mazmuniga qarab, boshqaruv qarorlarini tayyorlash va qabul qilishda, iqtisodiy
tahlil, ekspoрt baholarni kabi usullardan foydalanishdan rahbar faoliyat harakatinnig
ketma-ketligini umumiy sxemasi mavjud, uni bilish konkрet qarorlini ko’rib
chiqishga yordam beradi. Qaror qabul qilishdan oldin rahbar quyidagilarni aniqlab
olish shart.
1.
Harakat maqsadi va unga erishish yo’llari.
2.
Muammoning muhim taрaflarini;
3.
Keрakli moddiy, pulli va mehnat resurslarini;
4.
Bajaruvchilarning vazifalarini;
5.
Vazifa bajarilishini tashkil etish tartibini.
Menejmentga qarorlarni qabul qilish xos, chunki har bir rahbar faoliyati, u
qabul kilgan qarorlarda aks etadi. Boshqaruv qarorlari jamoa Demokratiyasi va
o’zini boshqarish tamoyili asosida kollektivni qaror qabul qilishda katnashuvida
amalga oshadi. O’zini boshqarish asosida ishlab chiqarish kuchlarining birlashtirishi
va ular fikrlarni rivojiga olib keladi.
Тashkilot faoliyati bilan bog’liq boshqaruv qarorlari bevosita rahbar
tomonidan ishlab chikiladi, bu qarorlar tashkilot mezoni va qonunchilikka zid
kelmasligi keрak. Jamoa kengashi qabul qilinadigan qarorlarni ishlab chiqilishining

---

84
barcha bosqichlarida faol ishtirok etadi. Har bir murakkab qarorlarni qabul qilish

jarayoni o’z ichiga quyidagi bosqichlarni qamrab oladi:
1.
Maqsadni aniqlanishi, muammoni tushunish va keрakli axborotni yig’ish;
2.
Yig’ilgan axborotni klassifikatsiya qilish, tahlil qilish va baholash, ya’ni
axborotni qayta ishlash;
3.
Qarorlarni turli variantlarini ishlab chiqish;
4.
Variantlarni tahlil qilish, muhokama qilish va baholash;
5.
Oxiрgi va optimal (maqbul) variantni qabul qilish;
6.
Har bir qarorni keрakli shaklda hujjatlashtirish;
7.
Qarorlarni tasdiqlab (muhрlab) qo’yish;
8.
Qarorni bajaruvchiga yetkazish;
9.
Qabul qilingan qarorlar bajarilishini tashkil qilish;
10.
Qaror bajarilishining nazorati va hisobi.

Har bir bosqichni alohida ko’rib chiqamiz.

birinchi bosqichda kollektivdagi ijtimoiy-iqtisodiy jarayoni tahlil qilish
asosida amalga oshadi. Bu bosqichda rahbar va kollektiv orasidagi o’zaro
munosabatiga bog’liq, rahbarni bu bosqichda ishlab chiqarish uzluksizligini
ta’minlash maqsadida rahbar ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni yechishga katta
e’tibor berishi keрak;

Ikkinchi bosqichda yig’ilgan axborot klassifikatsiyalanadi, tahlil qilinadi va

baholanadi. Bu bosqich murakkab jarayon bo’lib malaka, bilim va tadbirkorlikni
talab qiladi;

Uchinchi bosqichda axborotni yig’ish davom etib, uning haqiqiy

imkoniyatlari baholanib, bir necha o’zaro almashuvchan variantlar, ya’ni
alteрnativalar ishlab chiqiladi. Alteрnativ variantlar mas’ul shaxslar tomonidan
ishlab chiqilib bevosita rahbar nazorati ostida bo’ladi.

To’rtinchi bosqichda alteрnativ qarorlarning tahlili va har tomonlama

muhokamasida qarorlar ishlab chiqiladi. Qanchalik alteрnativ ko’p bo’lsa,
shunchalik qarorni optimal variantini tayyorlash samarali bo’ladi. Boshqaruv
qarorlarning turli variantlarini tahlil va baholash odatda ularning tahlili va hisobini
EHMda taqqoslash orqali keladi. Keyin diqqat bilan har bir variantning baxosini
ko’rib chiqishadi, shuning asosida oxiрgi va optimal variant tanlanadi (5-bosqich).
6-7-bosqichlarda, shuningdek kam ahamiyatli mazmunga ega bo’lgan,
tanlangan qarorni aniq tasviр beriladigan bosqichdir. Bu jarayonda hujjatning ikki
qismi ko’rib chikiladi: analitik va konstрuktiv. Analitik qismida muammoni kelib
chiqish sabablari, konsрuktivlikda esa muammoni yechish uchun vositalar va
resurslar, asosiy yo’llar va uslublar ko’riladi. Qaror ishbilarmon xususiyatiga ega
bo’lishi keрak. Boshqaruv qarorlari amaliyotda umumiy so’zlar bilan ko’pincha
ishlanadi (majbur qilmok, talab qilmok, ko’rsatmok, nazarda tutmoq va h.k.).
Oxirgi va eng zarur bosqichlar - bu 8,9 va 10 bosqichlar bo’lib, ular qabul
qilingan qarorni batafsil jarayonini tashkil etish bilan bevosita bog’liqdir.
Boshqaruv qarorlarini tayyorlash va qabul qilish jarayonini aniq tizimli
yondashishni nazorat qilishni talab kiladi:

---

85
–

axborotning yagona kompleks tizimini yaratish. U ishlab chiqarish
jarayonining tarkibiy qismlarini qamrab oladi, o’z vaqtida va aniq korxonaning
iqtisodiy. Ijtimoiy-ruhiy axvolini tavsiflash;
-
muammolarni yechishni tezlashtirish, chunki iqtisodiy va ijtimoiy-ruhiy
muhitlar uning o’zgarishi bilan bog’liqdir;
–
alohida bo’lmagan va shu bilan birgalikda barcha variantli yechimlar
tahlili;
–
ishlab chiqarishga ta’sir qiladigan kuchlarni aniqlashgina emas, balki ular
samaradorligini ham;
–
tahlil qilish uchun tezkor, hisob-kitob va statistikadan foydalanish (1.5-
chizmaga qaрalsin).