O'zbekiston respublikasi oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti

Kalsiy karbonat mayda kristalchalar qablida cho'kmaga o'tadi. Konsentratsiyalangan gil suvlarida CaC03 ning cho'kmaga o'tishi diagenez jarayonida ham davom etadi. Yil fasllari bo'yicha suvning tarkibi va termodinamik sharoitlar sezilarli darajada o'zgarib turadi. Buning natijasida davriy ravishda kalsitning cho'kmaga o'tishi kuzatiladi (kristallarning zonalligi, oolitlaming sferik tuzilishi va b.). Akademik N.M.Straxovning fikricha, dolomitli jinslarning hosil bo'lish sharoitlarini aniqlash nazariy litologiyada eng murakkab masala hisoblanadi. Dolomit minerali kalsit va magnezit protokristallarining juda yaqin bog'liqligini ifodalovchi kalsiy va magniyning karbonatli qo'sh tuzidir. Demak, dolomit hosil bo'lish jarayonida eritmada mavjud bo'lgan kalsiy va magniy karbonatlari birgalikda cho'kmaga o'tishi lozim. Ammo ular o'zining eruvchanligi bilan bir-biridan keskin farq qiladi, ya’ni ulaming to'yinish darajalari orasidagi farq juda kattadir.

Kalsiy karbonat mayda kristalchalar qablida cho'kmaga o'tadi. Konsentratsiyalangan gil suvlarida CaC03 ning cho'kmaga o'tishi diagenez jarayonida ham davom etadi. Yil fasllari bo'yicha suvning tarkibi va termodinamik sharoitlar sezilarli darajada o'zgarib turadi. Buning natijasida davriy ravishda kalsitning cho'kmaga o'tishi kuzatiladi (kristallarning zonalligi, oolitlaming sferik tuzilishi va b.). Akademik N.M.Straxovning fikricha, dolomitli jinslarning hosil bo'lish sharoitlarini aniqlash nazariy litologiyada eng murakkab masala hisoblanadi. Dolomit minerali kalsit va magnezit protokristallarining juda yaqin bog'liqligini ifodalovchi kalsiy va magniyning karbonatli qo'sh tuzidir. Demak, dolomit hosil bo'lish jarayonida eritmada mavjud bo'lgan kalsiy va magniy karbonatlari birgalikda cho'kmaga o'tishi lozim. Ammo ular o'zining eruvchanligi bilan bir-biridan keskin farq qiladi, ya’ni ulaming to'yinish darajalari orasidagi farq juda kattadir.

Nazariyadan ma’lumki, karbonatli birikmalaming cho'kmaga o'tishi faqat ulaming to'yinganlik darajasi bilangina emas, balki muhitning pH ko'rsatkichiga ham bog'liq. Karbonatli birikmalar miqdori eritmada to'yinish darajasida bo'lsa ham, nordon muhitda ular cho'kmaga o'tmaydi, balki kalsiy va magniy gidrokarbonatlari shaklida eritmada qolaveradi. Faqat pH = 7,5-8,0 bo'lganda kalsiy karbonat (CaC03) va pH = 8,5-9,0 bo'lganda magniy karbonat (MgS03) cho'kmaga o'tishi mumkin. Boshqa jihatdan qaraganda, kalsiy va magniyning karbonatli birikmalari o‘zga tuzlardan farqli o'laroq, harorat oshishi bilan eruvchanligi kamayib boradi. Chunki haroratning oshishi suvda erigan karbonat angidrit (C02) gazi miqdorining kamayib ketishiga olib keladi. Bu esa suvda erigan magniy va kalsiy gidrokarbonatlarining monokarbonatlar shaklida cho'kmaga o'tishiga imkon yaratadi.