So‘nggi o‘n yillikda lingvistlar, psixologlar tomonidan «til qobiliyati»
muammosi qizg‘in muhokama qilinmoqda, bunda til qobiliyati deganda «til tizimini
o‘zlashtirishda ko‘nikma va mahoratlarni tezlik bilan
shakllantirishga yordam
beradigan individual xususiyatlar» tushuniladi (F.De Sossyur, L.V.Sherba, J.Grin,
M.K.Kabardov, V.I.Markova va boshq.).
Nutqni psixologik tadqiq qilishning istiqbolli vazifasi sifatida inson nutqiy
qobiliyatining konseptual modelini qurish psixologik hodisa sifatida ko‘rib chiqiladi
(T.N.Ushakova). Modelda quyidagi hodisalar o‘z izohini topishi lozim: nutq
yordamida mulohaza qilingan fikrni uzatish (ya'ni, nutqiy semantika muammosi),
bunda grammatik qoidalardan foydalanish (ya'ni, tilni ishga tushirish), akustik
kanalni ishga tushirish, muloqot va ijtimoiy aloqa sifatida nutqni qo‘llash, ushbu
barcha operatsiyalarni miya harakatlari bilan muvofiqlashtirgan holda bayon qilish
imkoniyatining mavjudligi.
Nutqni tushunish borasida yuqorida bayon qilingan fikrlar va tavsiflardan
kelib chiqqan holda
«
Nutqni rivojlantirish» tushunchasiga murojaat qilamiz.
«Nutqni rivojlantirish - bu oddiydan murakkabga, quyidan yuqoriga o‘tishdan iborat
bo‘lgan o‘zgarish; miqdoriy o‘zgarishlarning asta-sekin yig‘ilishi
sifat
o‘zgarishlarining yuz berishiga olib keladigan jarayondir».
Bolalarga ona tilini o‘rgatish va ularning nutqini rivojlantirishga doir ishlar
maktabgacha tarbiya muassasasidagi ta'lim-tarbiya ishlari ichida alohida o‘rin
tutadi. Ushbu ishning m a q s a d i quyidagilardan iborat: - bolalarga nutqiy
muloqotning muhim shakli - og‘zaki nutqni adabiy til me'yorlariga muvofiq holda
egallashni, to‘liq ko‘rinishda esa tushunish va faol nutqqa kirishishni o‘rgatish.
Mazkur maqsaddan kelib chiqqan holda
maktabgacha yoshdagi
Bolalar nutqini rivojlantirish borasidagi vazifalar quyidagilar hisoblanadi:
Nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash;
Lug‘atni boyitish, mustahkamlash va faollashtirish;
Nutqning grammatik to‘g‘riligini takomillashtirish;
Og‘zaki (dialogik) nutqni o‘rgatish;
Ravon nutqni rivojlantirish;
Badiiy so‘zga qiziqishni tarbiyalash;
Savod o‘rganishga tayyorlash.
Nutq va muloqot masalalarini, maktabgacha davrdagi bolalikning barcha
yosh bosqichlarida ushbu yo‘nalishdagi pedagogik ishlardan ko‘zda
tutilgan
vazifalarni batafsil ko‘rib chiqamiz.
Dostları ilə paylaş: