Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti

4.4. KASBIY VA INDIVIDUAL TANLOVDAGI IZLANISHLAR 
4.4.1. Kasbiy va individual izlanishda oʻzlikni anglash 
Shaxs kasbiy shakllanishining sermahsulligi va anglay olishining muhim 
omili uning kasbiy mehnatda ma’no topishidadir, oʻz kasbiy hayotini 
loyixalashtirish, ma’suliyat bilan kasb mutaxassislik va ish-joyini tanlash 
borasida qaror qabul qilishdadir. Albatta, bu muhim kasbiy muammolar shaxs 
oldida butun hayoti davomida paydo boʻlaveradi. Shaxs esa doimo oʻzgarib 
rivojlanib turadi. Demak, uning rivojlanishini turli bosqichlarida kasbiy anglash 
muammolari turlicha xal etiladi. Kasblar olamida oʻz oʻrnini toʻgʻri tanlash, oʻz 
ijtimoiy kasbiy rolini kasbiy mexnatga jamoaga va oʻziga boʻlgan munosabatini 
anglay olishi inson hayotining muhim komponentlari boʻlib koladi. Gohida 
kishida oʻz kasbiy holatidan qoniqmaslik hissi paydo boʻladi. Shuningdek, 
insonlarda gohida majburiy holatda kasb (mutaxassislik)ni va ish joyini 
almashtirish xollari uchrab turadi. Ta’kidlash mumkinki, shaxs oldida doimo 
undan kasbga boʻlgan munosabatni aniqlash, gohida oʻz kasbiy yutuqlarini tahlil 

---

246 
etish, kasb tanlovi yoki uni almashtirish qarorini qabul qilish, karerani 
aniqlash,korreksiyalash boshqa kasbga xos boʻlgan masalalarni xal etishni talab 
etadi. Kasbshunoslikda barcha, bu muammolar kompleksi kasbiy aniqlanish deb 
tushuniladi. Shaxsda kasbiy shakllanish konsepsiyasini tadqiqotchi psixologlar 
tomonidan turlicha tushuntirib berilgan. A.Maslou konsepsiyasi boʻyicha, inson 
takomillashib borishiga, oʻzini namoyon etishiga boʻlgan intilishi aks etadi. 
Uning konsepsiyasida “Aniqlanish” tushunchasi “Oʻzini namoyon etish” 
tushunchasi yaqin atama sifatida e’tirof etiladi. P.G.Shedrovskiy “Aniqlanish” 
insonning oʻzini oʻzi individual tarixini yaratish qobiliyati sifatida, oʻzligini 
aniqlay olishida koʻradi. E.A.Klimov kasbiy anglashni batafsil taxlil etib, uni 
“psixik rivojlanishining, nimadir foydali ishni qiluvchilar” professionallar 
xamjamiyatining toʻlaqonli ishtirokchisi sifatida oʻzini shakllantirishning muhim 
koʻrinishidir. 
Kasbiy anglash boʻyicha E.A.Klimovning 
fikricha, oson va qisqa muddatli hisoblangan kasb 
tanlovi aslida “lahzali kelishuv - butun kelgusi 
hayot” formulasi asosida amalga oshiriladi. Shaxsda 
rivojlanish yoʻllaridan avval turli mexnat sohalariga 
ma’lum munosabat, koʻp kasblar haqida tasavvur va 
oʻz imkoniyatlarini baholash, ijtimoiy-iqtisodiy 
vaziyatda toʻgʻri yoʻl tutishi kasb tanlovining 
“zaxira variantlari” va navbatdagi kasbiy anglash 
ichki tayyorgarlikka xos boʻlgan boshqa koʻp narsalar xaqida tasavvur 
shakllangan boʻladi. E.A.Klimovning fikrini mantiqiy jixatdan umumlashtirib 
quyidagicha ta’kidlash mumkin. Kasbiy anglash kasbiy tanlovining bir lahzali 
akti bulib qolmaydi va tanlangan mutaxassislik buyicha kasbiy tayyorgarlik 
yakuni bilan tugatilmaydi, balki u butun kasbiy hayoti mobaynida davom etadi. 
Ushbu konsepsiyaning muhum jihati shundaki, bunda kasbiy anglash taxliliga 
tizimli yondoshuv qoʻllaniladi, ammo tadqiqot muammosining faktigina erta 
yoshlik yoshi bilan chegaralanishi konsepsiyasining evrestik imkoniyatlarini 
cheklaydi. Kasbiy va shaxsiy anglash N.S.Pryajnikovning tomonidan olib 
borilgan izlanishlarning predmeti hisoblanadi. Uning konseptual yondashuvi 

---

247 
quyidagilardan iborat. Adabiyotlar taxlili, amalga oshirilgan tajriba - 
eksperimental tadqiqot N.S.Pryajnikovga kasbiy shakllanishning nazariyasi va 
amaliyotini boyitish imkonini beradi. Kasbiy anglash shaxsning boshqa muhim 
sohalarida oʻzini namoyon eta olishi bilan uzilmas aloqasini doimo ta’kidlagan 
holda, u shunday yozadi: “Kasbiy anglashning mohiyati aniq madaniy-tarixiy 
vaziyatda bajariladigan ish va butun hayot mazmunini mustaqil va anglangan 
holda topishdadir”.