O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim V azirligi

FONITARLI TAHLILNI SOTSIOLOGIYADA QO’LLASH MUAMMOSI.
Fonitarli tahlilni qo’llash sosiologiyada juda qiziq.
Dastlab sosiologiyada matematik uslublar ko’plab qo’llanila boshlagan va u keng tarqalib yaxshi natija bera boshladi.
1.Fonitarli miqdoriy ma’lumotlarga asoslangan.
2. Sosiolog oldindan anketaga ega bo’lmaydi, hyech qanday gipoteza ham bo’lmaydi.
Fonitarda uning modelining asosiy elementi kuzatilayotgan o’zgaruvchilar latent faktorlari orasidagi aloqani mavjudligini tahlil qilish. Anketa esa bu taxminga asoslanmagan fikr bo’yicha tuziladi. Faqat tahlil bosqichiga o’tganda Fonitarni qo’llash fikri keladi. Albatta fonitar bo’yicha olingan natijalar foyda bermaydi, topilgan fonitarlarga hyech qanday fikrni joylab bo’lmaydi.
3.Sosiolog alohida olingan respondent bilan emas, balki ko’pchilik bilan ishlaydi va unga bir necha yuz savol beraolmaydi. Shu sababli ko’pchilik fikrlarini o’lchab bo’lmaydiki u holda latent fonitorni haqiqiy ma’nosi ochilmaydi. Bu esa muhim. Bir ikkita taxmin etiladigan fikr juda mantiqli odamni imkoniyatlarini ochib beraolmaydi.
4. Fonitarlar faqat matematik modeldir. Ular sababg’aloqa munosabatlarini bildira olmaydi.
5. Fonitarni natijalari bir xil bo’lmaganligi sababli uni tushuntirish qiyin.
Fonitar va nazariy tushunchalarni shakllantirish.
Kuzatilayotgan belgilarni va kvadrat yuklamalar orasidan taqsimlanish xususiyatlarini statistik mo’ljallashda fonitarga tushadigan yuklamalar dispersiyalar to’g’ri kelishi deb qarash kerak. Aynan faktor shunday tushuntirilganda laptent o’zgarish ma’nosiga ega bo’ladiki kuzatilayotgan belgilar va ular o’rtasidagi korresasiya bo’lishi kerak. Shunda kuzatilayotgan belgilar va fonitorlar o’zaro aloqasi quyidagi grafik bilan belgilanadiki o’qlar aloqa yo’nalishlarini ko’rsatadi.
Bu holda (Z_{1 …} Zn) belgi va latent fanlar (F_1… Fm) va o’ziga xos (U_1,U_2…U_n)
Bu sxema kuzatilayotgan belgilar umumiy faktorlar bilan oxirigacha olib kelingan holatga to’g’ri keladi. Amalda faktor yuklamasini bir qismi nolga teng yoki yaqin. Shunda yuklamasi bor faktorlar umumiydan gruhlarga o’tadi. Shu ma’noda har bir latent faktor kuzatilayotgan gruhga oid bo’ladi.
Sxema 7,2
(T) tushuncha va empirik indikaor (Zj)
1) bunda xususiy fontarlar bor.
2) har xil tushuncha kuzatilayotgan belgilar guruhi bilan bog’langan
3) har bir o’q ma’lum og’irlikka ega.
Konkurent valentlik ba’zi xollarda predmet valentligiga nisbatan ustunlikka ega. Chunki u tadqiqotchidan uzoq ko’tishni talab etmaydi. Yana qachon kriteriyani ulchamni ko’tib o’chirmaydi. Masalan, agar tadqiqotchi kasbiy qiziqish bo’yicha test o’tkazsa, u albatta o’zgaruvchan kriteriyani ikki guruh mutaxassislarni testdan o’tkazadi. Biri yaxshi ishlatgan, ikkinchisi, muvafaqiyatsiz ayni bir paytda. Test ballari va yaxshi ishlash o’rtasidagi yuqori korreksiya testni konkurent valentligini aniqlab beradi. Shunisi xato bo’lishi mumkinki, tanlab olib tashlangan va predmetni reaksiyasi.
Biz albattia kriteriya belgini aniq bilib olishga intilamiz. Masalan, ballar travmasini hozirgi va kelajakdagi holati.