O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim V azirligi



Yüklə 0,77 Mb.
səhifə103/118
tarix02.06.2023
ölçüsü0,77 Mb.
#123618
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   118
GUTMAN SHKALASI
Gutman shkalasi asosida kulimitiv g’oya yotadi. Ba’zi bir fikr punktlar shkalalashtirilgan o’zgaruvchan belgilarni bir detalli kontinidlida ko’proq «yuklamaga» ega, boshqalari-kamroq «Gutman shaklida» qilgan shkalalashtirish modeli ideal holatda respondent ko’proq yuklamali punktga rozi bo’lgach kamrog’iga ham rozi bo’ladi. Shunday qilib respondentni maksimal shkalali balki bilishi uni javoblarini mazmunini to’liq shakllashtiradi. Shkalalashtirilgan o’zgaruvchan belgi albatta ko’rsatma emas, u xatti-harakatni ham ko’rsatishi mumkin. Masalan, nevrozni belgilarini tasvirlab beradi. (uyqusizlik, ko’ngil aynish qo’rquv va h.)
Gutman tanlab qilgan jarayonda odatda finotomik so’rovlarni yig’indisi ya’ni faqat 2 ta javob ha, yo’q, roziman, rozi emasman ishlatiladi. Savollar yoki tasdiqlarni yig’indisi Gutman shkalasini tashkil qilib, beshta muhim xususiyatga ega. Ijobiy javoblarni bo’lish mumkinligi shkalalashtirilgan (latent) mazmun bilan oshadi. Shunga ko’ra katta shkala balliga ega bo’lgan subyektlar ya’ni latent o’zgarishlarning ahamiyati katta bo’lsa har bir savolga ijobiy javob berish imkoniyati ko’payadi. Buni quyidagi misolda ko’rish mumkin.

  1. Bo’yingiz 1,50 m.dan ziyodmi.

  2. Bo’yingiz 1,60 m.dan ortiqmi.

  3. Bo’yingiz 1,70m.dan ortiqmi.

Bu so’rovlar gutman shkalasini yaqqolroq ifodalaydi. Agar 1,70 da oshiq bo’lsa 1 va 2 yoshga oson javob beradi.
4 ta gipotetik respondentni bo’yi bo’yicha savollarga javobi

Savol №
respondent

1

2

3




A

+

+

+




B

+

+

+




V

+

-

-




G

-

-

-




Agar respondentlar va savollarni latent o’zgaruvchanlik bo’yicha bitta shkalaga joylashtirgan respondent shkaladagi holatiga ko’ra javob beradi. 3 ga javob bergani 2 lasiga ham javob beradi. Ijobiy javoblar shunda ko’p bo’ladiki, agar o’zgaruvchanlik shkalasi yuqori bo’lsa.
Gutman shkalasi yaxshi ishlashi uchun 1) Ijobiy javoblar imkoniyati savollar mazmuniga ko’ra yuqori bo’ladi. Gutman shkalasini keyingi tuzish jarayoni ma’lumotlarni Gutman shkalasiga mos kelishini aniqlashdir.



Савол 1

Савол 2

Савол 3


p ast bo’ylab yuqori bo’ylab





Респондент С

РеспондентД

Респондент Б

Респондент А

4 ta respondent bo’yi uchun. Gutman shkalasi. Aytaylik qandaydir sosiolog o’zgaruvchan yaxshi holatni o’lchamoqchi, uni jamiyat normalariga moslashtirmoqchi.


Savollar quyidagicha:

  1. Siz xonaga kirishdan oldin taqillatasizmi? (to’g’ri, noto’g’ri)

  2. Muhokamada siz fikringizni so’rasa aytasizmi (to’g’ri, noto’g’ri)

  3. Agar sizni haqqoniy tanbehingiz sizga boshqalarni boshqacha chegaralanganday tuyulsa jim turasizmi (to’g’ri, noto’g’ri)

Aytish mumkinki tadqiqotchi tuzgan savollardan ba’zilari ijtimoiy birovchalik yoki konforizmga oidkelishi mumkin. Ammo biz bilamizki ideal indikatorlar bo’lmaydi. Idealga yaqinlashuvchi indikatlar bo’lishi mumkin.
Sosiologga javoblarni imperik taqsimlashni nazariy xulosalarga yaqin keladi. 3 ta savolga 4 ta to’g’ri javoblar bo’lishi mumkin. Ularni javoblarini shkala turi deb belgilaymiz.
1 + + +
2 + + -
3 + - -
4 - - -
Sosiolog quyidagi natijani oladi.
Javoblarni shkala turlari uchun taqsimlash.

Savollar

1 savol
(Eshikni taqillatish)

2 savol
(ochiq diskussiya)

3 savol
Boshga tegish xavfi

Holatlar soni

Javoblar soni
(+- to’g’ri
- noto’g’ri)

+

+

+

30

+

+

-

50

+

-

-

45

-

-

-

10







Hammasi

145

Jadvalga ko’ra tartibga keltirish haqiqatga to’g’ri keldi: eng yengil 1 savol eng keng tarqalgan ammo eng og’ir savolga ijobiy javob 30 ta javob berishni iste’molchilar ko’proq.
Agar biz foydalangan savollarni boshlang’ich tartibi ijobiy javoblar tartibiga to’g’ri kelmasa bu o’ziga yig’ilgan punktlarni noshkalaligini bildirmas edi. Oldingi holda tablisa qancha qo’yish ijobiy javob berilgan eng tarqalgan javob oldinga chiqardi.
Buni biz shkalogramma ma’rifati yoki shkalogramma deymiz.
Bizdagi misolda muammo Gutman shkalasidagi ko’pgina holatlardagi kabi noshkala turlarni birligidir, ya’ni mantiqqa to’g’ri kelmaydigan javoblar noshkala holatga birinchi 2 ta savolga manfiy javob (- - +) uchinchisiga ijobiy bo’lishi mumkin. Respondent taqillatmasdan eshikni ochishini ochiq aytmaydi, uni tasodifiy xato deb biladi, boshqa narsa ta’sirida uchinchi savolga javob berishda u yaxshi xulq haqida o’ylamaydi, o’z fikrini ochiq aytishni o’ziga foyda deydi. Biz noshkala turini xato deb hisoblaymiz va idealdan qancha uzoqlashganini aniqlaymiz.
Noshkala turidagi javoblar taqsimlash uchun shkala

Savollar
Javoblar

1 Savol
(Eshikni taqillatish)

2 Savol
Ochiq diskussiya

3 Savol
Boshga tegishli qo’rqish

Holatlar soni

Javoblar qatori

-

-

+

3

-

+

-

5







hammasi

8

Shunisi haqiqatga to’g’ri keladiki noshkala tur - - +, shkala turiga mansub - - - - bitta xatosi bor. Ikkinchi noshkala javoblar qatori - + +ni shkala turi + + +dan chetga chiqish deb qarash mumkin. Bitta xato bilan. Ularni takomillashgan shkaladan chetga og’ishini aniqlashni turli usullari bor. Biz bunda shkalani ishlab chiqish nomeri senti Ryer deb quyidagicha formula bilan hisoblaymiz (Ryer-inglizcha reproducibilig


Ryer=1 xatolar soni
javoblarni umumiy soni
Misolimizda biz shkalani ideal modeliga asoslanib (43 respondentga 3 tadan savolni oldindan aytishimiz mumkin).
H ammasi bo’lib biz alohida javoblar uchun 429 soni oldindan aytamiz. Ulardan 8 ta javob xato chiqadi. (Har bir xato 1 ball) oldindan bilish shunda 0,98 (yoki 98%)
Amalda 0,98 (90%)dan oshsa uni qabul qilish mumkin. 100% oldindan aytishga eng takomillashgan Gutman shkalasi yaraydi.
Savollarni qator qo’yamiz (aytaylik 1,2 vaz) shuncha eng yengil savol 1 ball oladi. Respondentlar ularni shkala turiga muvofiq individual bal oladi.(ijobiy javoblar soni yoki to’plagan ball).
Gutman shkalasi faqat belgilangan holatga to’g’ri keladi, agar boshqasiga ko’chirsak yangi ma’lumotlar kerak.
Biz sosiologiyada indeks va shkala tuzishni sodda usullarini ko’rdik. Biz tahlil qilgan misollar sosiologik o’lchovni (ya’ni ishonchlilik va valentlik) sifatini oshirishini isbotlaydi. O’lchov modellarini tahlili nazariy bilimlarni tushuntirishga kerak.

Yüklə 0,77 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   118




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2025
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin