O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi al-xorazmiy nomidagi urganch davlat universiteti pedagogika fakulteti kundizgi bo’lim

2. Hisolashlarni bajarmasdan turib tenglamlarning ildizini toping. 
a)147+147+147+147+x=147*5
b)3021*5+3021*2+3021=3021*x 
3. O’tilganlarni takrorlashda shakli yuqoidagi kabi topshiriqlarga o’xshash
mashqlarni ham qo’llash mumkin. Masalan, 10,100,1000ga ko’paytirishda 
quyidagilar tavsiya etiladi.
a) 73*x=7300 

---

23 

b)x*100=2700
c)x*10=530 
4. Ko’paytirishning taqsimlanish xossasini takrorlash uchun mashqlar.
a) (142-x)*3=142*3-x*3 
b)203*x+197*x=(203+197)*x

5. O’tilganlarni takrorlashga doir quyidagi mashqlar foydalidir.
Hisolashlarni bajarmasdan turib tenglamlarning ildizini toping. 
a) (145+719)-x=719
b) x*2553=0 
c) x:7013=0

6.Ko’rsatilgan tenglama juftliklarining har birida ildizlarining to’g’riligini
isbotlang. 
1-usul 2-usul
a) x+(90+30)=180 (x+90)+30=180 
x+120=180 x+90=180-30
x=180-120 x=150-90 
x=60 x=60
7.Quyida keltirilgan tenglamalarda “x” o’rniga istalgan son qo’yilsa, ifodaning 
ikkala tomoni ham teng chiqadi.
a) x*(27-8)=19*x 
b)7*x+8*x=(7+8)*x
c)17*x-8*x=(17-8)*x 
Bu kabiy topshirqlani muhokama qilish hamda bajarish jaroyonida “+”,
ko’paytirish xossalarini va tenglamalarini bajarish qoidalariga rioya qilishni 
takrorlaydilar.

---

24 

8. 18484:6=3080(4q) qoldiqli bo’lishga doir misoldan foydalanib,tenglamalarni
ildizlari topiladi. 
a) 18484=3080*x+4
b)(18484-x):6=3080 
c)18484-3080*x=4
O’quvchilar namunada berilgan misol b-n har bir tenglamani taqqoslaydilar, 
kompanentilar orasidagi bog’lanishlar hamda qoldiqli bo’lishdagi natija
haqidagi bilimlarini qo’llab “x” o’rniga qo’yiladiga sonni oson ravishda 
belgilab oladilar. Masalan, 18484=3080*x+4 tenglamada x=6, chunki bo’luvchi
qoldiqqa ortirilgan noto’liq bo’linma va bo’linuchining ko’paytmasiga teng. 
9.Berilgan misollarda qoldiqni “x” harfi b-n belgilaymiz
1345:74=18(qoldiq......) 
10838:342=31(qoldiq......)
Yuqoridagi kabi mashqlar orqali o’quvchilarning komponentilar orasidagi 
bog’lanishlar va qoldiqli bo’lishdan chiqqan natijalar haqidagi bilimlari
takrorlanadi. Masalan, qoldiq (“x”) ni topib ayirib, hosil bo’lgan ifodaning 
qiymatini bo’linuvchiga bo’lamiz.
10.Ustun b-n yechiladigan misolda foydalanib, tenglamalarning ildizlarini 
toping.
a) 375*x=9000 
b)375*x=1500 

Bu kabi tenglamalarda “x”ni topish u-n qo’shish amali ayirish amali b-n,

ko’paytirish amali bo’lish amali b-n yechib topiladi. 
9000|375
750 24 
1500
1500

0

---

25 

a)375*x=9000 tenglamaning ildizini topish uchu ustun b-n yechiladigan misolni
tahlil qiladilar. Agar bu misolda 375- birinchi ko’paytuvchi , 9000 esa uning 
qiymati bo’lsa, u holda 2-chi ko’paytuvchi x=24 bo’ladi.