O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti


 Innovatsion loyihalar asosida dars o’tish davr talabi



Yüklə 0,96 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə15/30
tarix18.01.2022
ölçüsü0,96 Mb.
#51363
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   30
fizik talimda yangi pedagogik texnologiya

2.5. Innovatsion loyihalar asosida dars o’tish davr talabi 

Innovatsiya    inglizcha  “innovation”  -  so’zidan  olingan  bo’lib,  “yangilik 

kiritish”,  “yangilik”  ma’nolarini  anglatadi.  Hozirgi  davr  ta’lim  tarqqiyoti  yangi 

yo’nalish  –  innovatsion  pedagogikani  yuzaga  keltirdi.  Bunday  termin  G’arbiy 

Yevropa  va  AQSHda  o’tgan  asrning  60  yillarida  G’.N.Gonobolin,  S.M.Godnin, 

V.M.Zagvyazinskiy,  V.A.Kan-Kalik    ishlarida  tadqiq  etilgan.  Bu  tadqiqotlarda 

innovatsion  faoliyat amaliyoti  va  ilg’or pedagogik tajribalarni keng  yoyish  nuqtai 

nazaridan  yoritilgan.  X.Barnet,  Dj.Basset,  D.Gamilton  ishlarida  innovatsion 

jarayonlarni boshqarish, ta’limdagi  o’zgarishlarni tashkil etish,  innovatsiyalarning 

“hayot va faoliyat” uchun zarur shart-sharoit masalalari tahlil qilingan. [2] 

Yangilik  kiritishning  sotsial-psixologik  aspekti  amerikalik  E.Rodjers 

tomonidan ishlab chiqilgan. 

Olimlar  innovatsion  jarayonlar  tarkibiy  qismlarini  o’rganishning  iki 

yondashuvini bir-biridan farqlaydilar. 




 

29 


Yangiliklarning  individual  mikrosathi  va  alohida  –alohida  kiritilgan  o’zaro 

ta’sir  mikrosathi. 

Birinchi yondashuvda hayotga joriy etilgan qandaydir g’oya yoritiladi. 

Ikkinchi  yondashuvda  alohida  –alohida  kiritilgan  yangiliklarning  o’zaro 

ta’siri,  ularning  borligi,  raqobat  va  oqibat  natijada  birining  o’rnini  ikkinchisi 

egallashidir. 

Innovatsion  pedagogikaga  oid  adabiyotlarda  innovatsion  jarayon  quyidagi 

bosqichlarni qamrab olishi ko’rsatiladi. 

1.Yangi g’oya tug’ilishi yoki yangilik konsepsiyasini paydo qilish bosqichi. 

U kashfiyot bosqichi ham deb yuritiladi. 

2.Ixtiro qilish bosqichi. Yangilik yaratish bosqichi. 

3.Yaratilgan yangilikni amalda qo’llay olish bosqichi. 

4.Yangilikni yoyish , uni keng tadbiq etish bosqichi. 

5.Muayyan  sohada  yangilikning  hukmronlik  qilish  bosqichi.  Bu  bosqichda 

yangilik  o’zining  yangiligini  yo’qotadi.  Uning  samara  beradigan  muqobili  paydo 

bo’ladi. 

6.Yangi  muqobillik  asosida,  almashtirish  orqali  yangilikning  qo’llanilish 

doirasini qisqartirish bosqichi. 

Pedagogik  innovatsiyada  “yangi”  tushunchasi  markaziy  o’rin  tutadi. 

Shuningdek,  pedagogik  fanda  xususiy,  shartli,  mahalliy  va  subyektiv  yangilikka 

qiziqish uyg’otadi. 

Xususiy 


yangilik 

V.A.Slasteninning 

 

aniqlashicha 



joriy 

zamonaviylashtirishda  muayyan  tizim  mahsuloti  unsurlaridan  birini  yangilashni 

ko’zda tutadi. 

Murakkab  va  progressiv  yangilanishga  olib  keluvchi  ma’lum  unsurlarning 

yig’indisi shartli yangilik deyiladi. 

Mahalliy  yangilik  konkret  ob’yektda  yangilikning  foydalanishi  bilan 

belgilanadi. 

Subyektiv  yangilik  ma’lum  ob’yekt  uchun  ob’yektning  o’zi  yangi  bo’lishi 

bilan belgilanadi. 



 

30 


Pedagogik  yangilikka  R.N.Yusufbekova  o’qitish  va  tarbiya  berishda  avval 

ma’lum  bo’lmagan  va  avval  qayd  qilinmagan  holat,  natija  rivojlanib  boruvchi 

nazariya va amaliyotga eltuvchi pedagogik voqelikning o’zgarib turuvchi mazmuni 

sifatida qaraydi. 

Pedagogik 

innovatsiyada 

 

R.N.Yusufbekova 



innovatsion 

jarayon 


tuzilmasining uch blokini farqlaydi. 

Birinchi 

blok 

–  pedagogikadagi  yangini  ajratish  bloki.  Bunda 



pedagogikadagi  yangilikning  tasnifi,  yangini  yaratish  shart-sharoiti,  yangilikning 

me’yorlari,  yangining  uni  o’zlashtirishga  va  foydalanishga  tayyorligi,    an’ana  va 

novatorlik, pedagogikadagi yangini yaratish bosqichlari kiradi. 

Ikkinchi  blok  −    yangini  idrok  etish,  o’zlashtirish  va  baholash  bloki, 

pedagogik  hamjamiyatlar,  yangini  baholash  va  uni  o’zlashtirish  jarayoning  rang-

barangligi,  pedagogikadagi  konservatorlik  va  novatorlik  innovatsiya  muhiti, 

pedagogik jamiyatlarning yangini idrok etish va baholashga tayyorligi. 

Uchinchi blok – yangidan foydalanish va uni joriy etish bloki, ya’ni yangini 

tadbiq etish, foydalanish va keng joriy etish qonuniyatlari va turlaridir. 

O’qituvchining  innovatsion  faoliyatida  yaratuvchilik  jarayoni  va  ijodiy  

faoliyati natijasi sifatida qaraladi. 

V.A.Slastenin  o’qituvchining  innovatsion  faoliyatini  tuzishda  unga 

akmeologik jihatdan yondashadi. 

“Akme”  –  yunoncha  so’z  bo’lib,  oliy  nuqta,  o’tkir,  gullagan,  yetuk,  eng 

yaxshi 

davr 


degan 

ma’noni 


bildirib, 

shu 


sohaga 

akmeologiya 

deyiladi.V.A.Ananev,  N.V.Kuzmina,  A.A.Dechkach  va  boshqalar  kasbiy 

faoliyatning  samarasini  oshirish  bilan  yo’g’irilgan  inson  hayotining  eng  ijodiy 

davrlari,  yetuklik  bosqichlari  to’g’risida  fikr  yuritadilar.  Ular  yetuk  insonlarning 

professionalizmi,  shaxs  rivojlanishining  gullagan  davridagi  psixik  qonuniyatlari, 

professionalizmga  yetishishdagi  cho’qqilardan  o’ta  olish  masalalari  bilan 

shug’ullanadilar. 

V.A.Slastenin akmeologiyaning  yuksak  professionalizmga, mutaxassisning 

uzoq ijodiy umr ko’rishga olib keladigan subyektiv va obyektiv omillarini asoslab 




 

31 


beradi.  Obyektiv  omillarga  olingan  ta’limning  sifatini,  subyektiv  omillarga  esa 

insonning  iste’dodi  va  qobiliyatini,  ishlab  chiqarish  vazifalarini  samarali  hal  qila 

olishdagi mas’uliyatini kiritadi. 

Yuksak  professionalizmga  erishishning  omillari  sifatida  quyidagilar 

ko’rsatiladi:  istedod,  qobiliyat,  uquvlilik,  oila  tarbiyasi,  sharoiti,  o’quv  yurti,  o’z 

hatti harakatlari. 

Akmeologiya 

ilmiy 


nuqtai 

nazaridan 

professionalizm 

va 


ijod 

munosabatlarida  olib  qaraladi.  Bunda  quyidagi  kategoriyalar  farqlanadi:  ijodiy 

individuallik,  o’zining  o’sish  va  takomillashish  jarayoni,  o’z  imkoniyatlarini 

amalga oshirish sifatidagi kreativ tajribasi. 

O’qituvchining ijodiy individualligi quyidagilardan iborat: 

Intellektual-ijodiy  tashabbus,  bilimlar  kengligi  va  chuqurligi,  ziddiyatlarga 

nisbatan 

hushyorlik, 

ijodga  tanqidiy  yondashuv, 

yaratuvchanlik 

uchun 

kurashuvchanlik 



qobiliyati, 

axborotlarga 

tashnalik, 

muammolardagi 

g’ayriodatiylikka  va  yangilikka  bo’lgan  his-tuyg’u,  professionalizm,  bilishga 

bo’lgan chanqoqlik. 

Innovatsion 

faoliyat 

tuzilmasi 

tahlilida 

akmeologik 

yondashuv 

o’qituvchining kasbiy mahorati cho’qqilariga erishuvida uning shaxsiy rivojlanish 

qonuniyatlarini ochish imkonini beradi. 

O’qituvchi  innovatsion  faoliyatining  eng  muhim  tavsifi  kreativlikdir. 

Kreativlik termini angliya-amerika psixologiyasida XX asrning 60 yillarida paydo 

bo’lib,  yangi  tushuncha  yaratish  va  yangi  ko’nikmalar  hosil  qilish    qobiliyati, 

xizmatini  bildiradi.  J.Gilford  kreativlikni  tavsiflaydigan  qator  individual 

qobiliyatlarni 

ko’rsatadi: 

fikrning 

ravonligi, 

o’ziga 

xoslik(originallik) 

qiziquvchanlik farazlar yaratish qobiliyati, xayol sura olish, fantastlik (fantaziya) 

N.M.Gnoyka kreativlik    mexanizmlarini potensial kreativlik  va  faoliyatdagi 

kreativlikka  bo’lib  o’rganishni  taklif  etadi.  Uning  fikricha  potensial  kreativlik 

muayyan  tashqi  sharoitlarda  faol  kreativlikka  aylanishga  nazariy  tayyor  shaklda 

namoyon  bo’ladigan  individiumning  joylashuvini  anglatuvchi  kreativ  faoliyatdir. 

Potensial kreativlik ijodning zaruriy subyektiv shartidir. 




 

32 


Faoliyatdagi 

kreativlik- 

faoliyatning 

biror 


turiga 

ijodiy 


faollik 

ko’rsatuvchining  bevosita  tayyorgarligini  ta’minlaydigan  kreativlikdir.  Faol 

kreativlik ijodning eng muhim subyektiv shartidir. 

O’qituvchining  innovatsion  faoliyati  tahlili  yangilik  kiritishning 

samaradorligini  belgilovchi  muayyan  me’yorlardan  foydalanishni  talab  qiladi. 

Bunday  me’yorlarda  yangilik,  maqbullik,  yuqori  natijalilik,  ommaviy  tajribalarda 

innovatsiyani ijodiy qo’llash imkoniyatlari kiradi. 

Pedagogik  yangilik  o’z  mohiyatiga  ko’ra  ommaviy  tajribalar  mulki  bo’lib 

qolishi  lozim.  Pedagogika  yangilikni  dastlab  ayrim  o’qituvchilarning  faoliyatiga 

olib  kiradi.  Keyingi  bosqichda  –  sinalgandan  va  obyektiv  baho  olgandan  so’ng 

pedagogik yangilik sifatida ommaviy tadbiq etishga tavsiya etiladi. 

O’qituvchining  innovatsion  faoliyati  o’z  ichiga  yangilikni  tahlil  qilish  va 

unga  baho  berish,  kelgusidagi  harakatlarning  maqsadi  va  konsepsiyasini 

shakllantirish,  ushbu  rejani  amalga  oshirish  va  tahrir  qilish,  samaradorlikka  baho 

berish kabilarni qamrab oladi. 

Innovatsion  faoliyatda  eng  muhimi  o’qituvchining  shaxsidir.  O’qituvchi  – 

novator,  sermahsul  ijodiy  shaxs  bo’lishi,  kreativlikni  keng  qamrovli  qiziqish  va 

ichki  dunyosi  boy,  pedagogik  yangilikka  o’ch  bo’lishi  lozim.  Innovatsion 

jarayonlarni,  rivojlanish  qonuniyatlarini,  mexanizmlarini  va  amalga  oshirish 

texnologiyalarini  o’rganish  o’quv  jarayonini  zamonaviy  pedagogika  hamda 

psixologiya  fanlari  yutuqlari  asosida  jahon  standartlari  darajasida  tashkil  etish 

imkonini beradi. [2,16] 




Yüklə 0,96 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   30




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin