O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

Tadqiqotning maqsad va vazifalari.  Tadqiqotning asosiy maqsadi o’zbek
tili olmoshlarini badiiy matnda semantik-stilistik xususiyatlarini o’rganishdan 
iborat. Ushbu maqsadni amalga oshirish jarayonida quyidagi vazifalarni hal etish
ko’zda tutildi. 
- olmoshlarning leksik-semantik xususiyatlarini o’rganish;
- nutqiy vaziyatga bog’liq holda olmoshlar sinonimiyasini tahlil etish va 
ularning faollik darajasini belgilash;
- olmoshlarning semantik va emotsional, ekspressiv ottenkalari 
shakillanishining stilistik shart-sharoitlarini aniqlash;
- badiiy nutqda til birliklari orasida olmoshlarning o’rnini belgilash; 
- poetik va prozaik matnlarda olmoshlarning stilistik xoslanishlarining
funksional chegaralanishlarining ekstralingvistik jihatlariga e’tiborni 
qaratish.

Tadqiqotning ilmiy yangiligi. Badiiy matnda olmoshlarning semantik-
stilistik xususiyatlari ilk bor tadqiqot ishi tarzida tadqiq etildi. Unda olmoshlar 
sinonimiyasi uning nomunativ asoslari, olmoshlarning semantik ma’no taraqiqiyoti
va emotsional ekspressiv ottenkalari yuzaga kelishini uslubiy shart-sharoitlari, bu 
imkoniyatlarni ro’yobga chiqaruvchi lingvistik va ekstvolingvistik omillar tahlil
qilindi. Ishda olmoshlarning badiiy nutqda tutgan o’rni aniqlandi va bu uslubdagi 
stilistik o’ziga xosliklar ochib berildi.

Himoyaga olib chiqilayotgan asosiy holatlar.
- Olmoshlarning nafaqat leksik, grammatik xususiyatlari balki alohida 
stilistik xususiyatlariga ham ega ekanligi;
- Olmoshlar qo’llanishdagi faolik darajasi ularning o’zbek tili uslublar aro 
funksional darajaga olib kelishi;

---

- Olmoshlarning badiiy nutqda namoyon bo’ladigan lingvistik

imkoniyatlari stilistik salohiyat omili ekanligi. 


Tadqiqotning ilmiy ahamiyati. Badiiy nutq o’zining keng qirraligi bilan
boshqa nutq turlaridan ajralib turadi. Badiiy nutqda tildagi barcha so’zlar o’zining 
butun imkoniyatlari bilan ishtirok etadi, shu jumladan olmoshlar ham badiiy
nutqda o’ziga xos o’rin egallaydi. Ishda olmoshlarning ushbu uslibdagi semantik-
stilistik xususiyatlari atroflicha tahlil etiladi, olmoshlarga xos bo’lgan nutqiy
imkoniyatlar va ularning tahlili ilmiy asosga qo’yiladi.