70
Pedagogik ta’sir ko‘rsatish o‘qituvchining muhim kommunikativ
qobiliyatlaridan biri bo‘lib, avvalo o‘qituvchining tashqi qiyofasini
ifodalovchi madaniyati, munosabatga kirishishi
va nutq madaniyati
asosida o‘quvchilar bilan muntazam tarbiyaviy faoliyat olib borish
jarayonida namoyon bo‘ladi.
Pedagogik ta’sir ko‘rsatish – tarbiyalanuvchiga ongli intizom va
mustaqil fikr yuritish ko‘nikmalarini hosil qilish, tarbiyani ma’lum bir
maqsadga muvofiq takomillashtirish uchun shaxsga muntazam va tizimli
ta’sir ko‘rsatish, jamiyatning ijtimoiy-tarixiy tajribalariga yondashib
shaxsni
har tomonlama kamol toptirish, uning xulq-atvori va dunyo-
qarashini takomillashtirish, yosh avlodni muayyan maqsad asosida
tarbiyalash, ijtimoiy ong va xulq-atvorni xalqimizning boy mafkuralari
asosida shakllantirishga yo‘naltirilgan faoliyat jarayonidir.
Pedagogik
ta’sir ko‘rsatish asosida tarbiyalanuvchining ongi shakllanadi, ma’naviy
boyligi va his-tuyg‘ulari rivojlanadi, unda ijtimoiy hayot uchun zarur
bo‘lgan ijtimoiy aloqalarni tashkil etishga xizmat qiladigan xulqiy odatlar
hosil bo‘ladi.
Pedagogik ta’sir ko‘rsatish bilan jamiyatning shaxsga qo‘yadigan
axloqiy talablariga muvofiq keladigan xulqiy malaka va odatlari hosil
qilinadi. Bunga erishish uchun o‘quvchining ongi, hissiyoti va irodasiga
ta’sir etib boriladi. Agar bularning birortasi e’tibordan
chetda qolsa,
o‘qituvchining ta’lim va tarbiyaviy maqsadlarga erishishi qiyinlashadi.
Tarbiya jarayoniga o‘qituvchi rahbarlik qiladi. U o‘quvchilar faoliyatini
belgilaydi, ularning pedagogik jarayonda ishtirok etishlari uchun shart-
sharoitlar yaratadi.
Pedagogik ta’sir ko‘rsatish mazmunida tarbiya mohiyati ifodalangan
bo‘lib, uning mazmuni mamlakatning ijtimoiy maqsadlaridan kelib
chiqib asoslanadi. Tarbiya mohiyati turli davrlarda har xil ifodalangan
bo‘lsa ham, ammo yo‘naltiruvchanlik xususiyatiga ko‘ra
bir-biriga
o‘xshash g‘oyalarni ifodalaydi. Zero, har bir xalqning taraqqiy etishi,
davlatlarning qudratli bo‘lishi avlodlar tarbiyasiga ko‘p jihatdan
bog‘liqligi qadimdan o‘z isbotini topgan.
Har qanday ijtimoiy jamiyatda yosh avlod tarbiyasi muayyan maq-
sad asosida tashkil etiladi. Tarbiyaning maqsadi ijtimoiy jamiyat taraq-
qiyoti, uning rivojlanish yo‘nalishi, ijtimoiy
munosabatlar mazmunidan
kelib chiqib belgilanadi. Bugungi kunda O‘zbekiston Respublikasida
tashkil etilayotgan tarbiyaning asosiy maqsadi komil insonni tarbiyalab
kamolotga yetkazishdan iborat.
71
Pedagogik ta’sir ko‘rsatishning asosiy tarbiyaviy usullari hayotdan,
millatning yashash tarzidan, milliy an’ana va urf-odatlardan kelib chiqib
tanlanadi. Ular o‘quvchilar tarbiyasini pedagogik jihatdan maqsadga
muvofiq tarzda tashkil etish nuqtai nazaridan tanlab oladi.
Pedagogik ta’sir ko‘rsatish o‘quvchilarning
ijtimoiy foydali mehnat
faoliyatini pedagogik jihatdan ma’lum bir maqsadga muvofiq tarzda
tashkil etish uchun foydalaniladigan vositalar tizimidan iborat. Ushbu
vositalar tarbiyalanuvchi shaxsiga qaratilgan bo‘lib, o‘quvchilarning
xulq-atvorini shakllantiradi.
Ta’lim va tarbiya jarayonida o‘qituvchi tomonidan pedagogik ta’sir
ko‘rsatishning asosiy usullari: talab, istiqbol, rag‘batlantirish va jazolash,
jamoatchilik fikri.
Talab
– ta’lim va tarbiya jarayonida o‘qituvchining tarbiyalanuvchi-
ga nisbatan shaxsiy munosabatlarida namoyon bo‘ladi. O‘quvchining u
yoki bu xatti-harakati o‘qituvchi nazoratida bo‘lib, ijobiy jihatlari rag‘-
batlantirib boriladi yoki aksincha nojo‘ya xatti-harakati to‘xtatib qo‘yi-
ladi.
Dostları ilə paylaş: