O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat univеrsitеti
Idrok turlari. Idrokning asosiy sifatlari
Yüklə 5,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
7.2.Idrok turlari. Idrokning asosiy sifatlari
Psixik mahsullar – psixik jarayonlarning natijasidir. Bularga sezgi va idroklarning obrazlari, tasavvurlar, muhokamalar, tushunchalar shaklidagi subyektiv psixik mahsullar kiradi. Yoqimli va yoqimsiz tuyg’ular, tinchlik-farosat, hayajonlanish va ma’yuslanish, uyg’oqlik va uyqu holatlari, dadillik va taraddudlanib qolish holatlarini boshdan kechirish holatlarga kiradi. Xilma-xil psixik hodisalarni: bilish, emotsional soha (hissiyot sohasi) va iroda sohasi deb uchga bo’lish qadimdan bor. Odam ongi faoliyatida zohir bo’ladigan ana shu turlar psixik funksiyalar deb ataladi. 168 Bilish hodisalari boshqacha aqliy, intellektual jarayonlar deb ataladi. Sezgilar, idrok, xotira, xayol, tafakkur va nutq – bilish jarayonlaridir. Idrok - Tevarak-atrofimizdagi narsalarning yaxlit holda aks etishidir. Masalan, uy, gul, nutq, musiqa va boshqa shu kabilarni idrok etamiz. Narsalar sezgilar asosida idrok etiladi. Sezgi va idrok – tevarak-atrofimizdagi narsa va hodisalar hamda ulardagi xilma-xil xossalarning miyamizdagi obrazlaridir. Odam psixikasining barcha tomonlari, inson xulq-atvorining turli-tuman hamma xususiyatlari asosan faoliyatida namoyon bo’ladi. Odam faoliyatining asosiy turlari: o’yin (bolalik davrida), ta’lim va mehnatdir. Faoliyatning barcha turlarida odam o’z atrofidagi voqe’likning idrok etadi, bir nimani eslab qoladi yoki esiga tushiradi, fikrlaydi, har-xil hislarni ko’nglidan kechiradi, o’z faolligini namoyon qiladi. Bu yerda ko’rsatilgan xilma-xil psixik hodisalar bir-biridan ajralgan holda sodir bo’lmaydi. Shu tariqa, psixik holatlar va psixik mahsullar psixik jarayonlar bilan chambarchas bog’langan bo’lib, odatda shu jarayonlar tarkibiga kiradi. Psixik holatlar ro’y beradigan psixik jarayonlarning o’ziga xos foni hisoblanadi. Bu holatlar psixik jarayonlarga ta’sir etadi, ularni tezlatadi, kuchaytiradi yoki tormozlaydi, susaytiradi. Mustahkamlangan psixik mahsullar murakkabroq jarayonlarning ro’y berishi uchun asos - material hisoblanadi. Masalan, xayol, tafakkur jarayonlari tasavvur va xotira asosida voqe’ bo’ladi va hokazo. Xuddi shuningdek, ayrim aqliy, emotsianal va irodaviy jarayonlar bir-biri bilan bog’lanmagan holda ro’y bermaydi. Odamning psixik hayotini qandaydir birlamchi elementlarining yoki ayrim psixik jarayonlarning, ya’ni sezgi, idrok, xotira, xayol, tafakkur, nutq va shu kabilarning anchayin yig’indisi deb o’ylash yaramaydi. Har bir psixik protsess boshqa jarayonlar bilan chambarchas bog’langan holda sodir bo’ladi. Masalan, sezgisiz idrok etib bo’lmaydi, idrok esa xotira, tafakkur jarayonlariga, nutq, diqqat, hissiyot va irodaga bog’liq bo’ladi. 169 Xotira va xayol jarayonlari tafakkur, nutq, hissiyot va iroda jarayonlariga bog’liq. Tafakkur idrok bilan xotira asosida ro’y beradi va nutq bilan chambarchas bog’langan bo’ladi. Nutqning o’zi ham tafakkursiz bo’la olmaydi. Yüklə 5,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|