O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat univеrsitеti

A.Maslou bo’yicha ehtiyojlar ierarxiyasi
. 
Insonning faoliyati, xulq-atvori, xatti-harakati hayvonlarnikidan tubdan farq 
qiladi, ularni tarkib toptirish mutlaqo boshqa asosga quriladi. Misol uchun bolani 
ovqatlanishi, xatti-harakati, qoshiqdan foydalanish, maxsus ajratilgan joyda 
o‘tirish, ovqat yeyish qurolini ishlata olish uning tabiiy ehtiyojlari tufayli yuzaga 
kelgan deb e’tirof etish haqiqatdan uzoq fikr, chunki uning negizida yotuvchi 
mexanizmlar siri tushuntirib berilmagan. O‘z-o‘zidan ma’lumki, tabiiy ehtiyojni 
qondirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratilishi shart emas, insonda uyquga 
ehtiyoj tug‘ilsa, u holda hech qanday yumshoq o‘ringa, divanga talab sezilmaydi, 
charchagan odam duch kelgan joyda o‘z ehtiyojini qondiraveradi. Madaniy xatti-
harakatlar, odatlarning insonda vujudga kelishi ijtimoiy tarbiyaning ta’sirida tabiiy 

---

276 
ehtiyojlarni qondirishning vositasi, sharti sifatida gavdalanib, qurollar, buyumlar 
ularning tarkibiy qismiga aylana boshlaydi. Bunday xatti-harakatlar shaklini 
keltirib chiqaruvchi asosiy manba tub ma’nodagi ehtiyoj emas, balki uni 
qondirishning jamiyat taraqqiyoti talab qilgan qoidalari, usullari, kamolot taqozo 
etuvchi madaniy ko‘nikmalar hisoblanadi. Jamiyatning taraqqiyot bosqichlariga 
binoan tabiiy ehtiyojlarni qondirishning yangidan-yangi, yanada takomillashgan 
vositalari insoniyat tomonidan yaratilaveriladi va bular ehtiyojlar tarkibi bilan 
qorishib ketadi. Madaniy va ma’naviy ehtiyojlar to‘g‘risida ham xuddi shu tarzdagi 
o‘zgarishlar yuz beradi, shaxsning boshqa kishilar bilan muloqotga kirishishi, 
bilimlarni o‘zlashtirishda texnik vositalardan foydalanishi, nutq va kiyinish 
madaniyatining o‘sishi, ularni qondirishga nisbatan talab darajasining ortishi 
mazkur ehtiyojlar rivojlanishini ta’minlaydi. 
Psixologiyada ehtiyojlar rivojlanishining bir necha bosqichlari mavjud 
ekanligini ta’kidlab o‘tish zarur. Chunki ehtiyojlar inson ontogenezida paydo 
bo‘lib, to umrining oxirigacha o‘zgarib, takomillashib boradi. Kishilik 
jamiyatlarida ehtiyojlar bir-biridan ham mohiyat, ham shakl jihatidan tafovutga ega 
bo‘lganiday, yosh davrlariga qarab, ular xuddi shunday mezonlar bo‘yicha o‘zaro 
farqlanadilar. 
Bola faolligini rivojlantirishning dastlabki bosqichlaridayoq, biologik jihatdan 
ahamiyat kasb etuvchi buyumlar, jismlar ustuvorlik xususiyatiga ega bo‘lmaydilar, 
aksincha ularning inson tomonidan foydalanish usullari ehtiyojlarning omillari 
tariqasida gavdalanadi. Binobarin, mazkur buyumlar, aslahalarning ijtimoiy 
tajribalarini egallashdagi ahamiyati, roli namoyon bo‘lishning mexanizmlari 
sifatida maydonga keladi. Bolalarning xuddi shu yo‘sinda egallaydigan xatti-
harakatlarining yangi shakllari - bu jamiyat tomonidan ijtimoiy amaliyot 
vazifalariga munosib ravishda ishlab chiqilgan usullaridan iborat bo‘lib, buyumlar 
bilan shaxsning munosabati tarzida yuzaga keladi, kishining kundalik faoliyati 
ichidan muhim joy egallaydi. Stol atrofida o‘tirish, qoshiq bilan ovqat yeyish, 
krovatda uxlash, televizor tomosha qilish, o‘yinchoq o‘ynash, kattalar bilan 
muomala qilish yuqoridagi fikr mohiyatini yaqqollashtirishga yordam beradi. 

---

277 
Ehtiyojni qondirishning vositalaridan foydalanish qoidalari ijtimoiy muomala 
usullari, faoliyatni amalga oshirishning yo‘l-yo‘riqlari katta yoshdagi odamlar 
tomonidan yoshlarga o‘rgatiladi. O‘z ehtiyojlarini muayyan buyumlar vositasida 
qondirishga va ularni muayyan faoliyat turiga tatbiq etishning insoniy shakllarini 
egallashga o‘rgatish maxsus mashqlar orqali amalga oshirilib, «Yetuk shaxs - 
bola» tarzida yuzaga keladi. Demak, bola ehtiyoji qondirilayotgan insoniy shart-
sharoitlar ta’siri ostida shaxsning xulq-atvori vositalar ahamiyati bilan emas, balki 
ularning ijtimoiy qiymati bilan belgilanadi. Ehtiyojlarning qondirilish darajasi, 
uning og‘ir yoki yengil ko‘chishi shaxsning shakllanishida muhim ahamiyatga ega, 
shu boisdan ularni qondirish maqsadga muvofiq, oqilona mezonlarga suyanib 
amalga oshirilsa ijtimoiy ahamiyati yanada ortadi.