O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi guliston davlat universiteti turdiqulov T

O, 
onasining otasi
– OO, 
onasining onasi – 
On.On
. 
2.
 
Ajdodlarining shajarada joylashgan o‟rniga ko‟ra kelib chiqishini qayd 
etish.
Odatda bunday shakldagi shajaralar davlat naslchilik kitobiga kiritilganda va 
nasllilik guvohnomasi yozilganda qo‘llaniladi. Masalan :
On.
Lugovaya, 293, ULB-547,
Ot.
Bort 512, ULB – 193 
IV – 300 – 4454 – 4,13 
On.On.
Lastochka 672, ULB – 125
Ot.On.
Barovnika 6298, ULB -25
VII – 207 – 4033 -4,25 IV – 300 – 5605 – 4,36 
Bunday shajarani tahlil qilish va baholash biroz qiyinroq, lekin u ixcham 
joylashganligi bilan afzaldir. 
3.
 
Shajarani soddalashtirilgan shaklda qayd etish.
Bu genealogik 
strukturani tahlil qilishda qo‘l keladi va quyidagi shaklda yoziladi (44-rasm):
44-rasm. Robot 809 naslli buqaning shajarasi. 
 

---

77 
4.
 
Zanjirli shajara.
 
Shajara bo‘yicha tahlil qilish natijasida tanlanayotgan 
hayvon ajdodlarida sermahsul hayvonlar bor yoki yo‘qligi, ularning o‘z irsiy 
belgilarini kelgusi avlodiga o‘tkazish yoki o‘tkaza olmasligi to‘g‘risida xulosa 
chiqariladi. 
Hayvonlarni kelib chiqishiga ko‘ra baholash, ularni tanlashda muhim 
ahamiyatga ega bo‘lsada, lekin hayvon to‘g‘risida to‘liq tasavvurga ega bo‘linmaydi. 
Shuning uchun hayvonlarni ekster‘eri, mahsuldorligi va avlodining sifati bo‘yicha 
baholash zarur bo‘ladi. Shundan so‘ng, hayvonlar to‘g‘risida to‘liq va yakuniy 
xulosaga kelish mumkin. 
 
Hayvonlarni konstitutsiyasi va ekster‘eriga ko‘ra baholash va tanlash. 
 
Chorvachilik amaliyotida hayvonlarni konstitutsiyasi va ekster‘eriga ko‘ra 
baholash azaldan qo‘llaniladi. Chunki hayvonning tashqi tuzilishi bilan mahsuldorligi 
o‘rtasida ma‘lum bog‘lanishlar mavjud. Konstitutsiya va ekster‘eri bo‘yicha baholash 
natijasidan foydalanib, ma‘qul bo‘lgan tipdagi hayvonni tanlab olish oson bo‘ladi va 
undan kelajakda sermahsul hayvon etishtirish mumkin. 
Konstitutsiyasi va ekster‘eri bo‘yicha har xil mahsulot yo‘nalishidagi 
hayvonlar bir-biridan keskin farqlanadi. Masalan, jun va go‘sht yo‘nalishidagi 
qo‘ylar, odimlab yuruvchi, chopqir va yo‘rtoqi ot zotlari, tuxum va go‘sht 
yo‘nalishidagi tovuq zotlari va h.k. ning o‘zaro farqlanishi yaqqol sezilib turadi. 
Gavdasining tuzilishi asosida, hayvonlarni alohida tana qismlari bo‘yicha 
ma‘lum darajadagi talablar ishlab chiqilgan va shular asosida baholab, nasl uchun 
hayvonlar tanlab olinadi. 
Har qanday mahsulot yo‘nalishidagi hayvonlarni tanlashda umumiy talab 
quyidagicha: gavda tuzilishi mustahkam, mahsulot berish uchun xalaqit beruvchi 
ekster‘er kamchiliklari (orqa va belining osilib turishi, tosining ingichka va torligi, 
orqa va tos qismining bukrisimon o‘sishi, konstitutsiyasining umumiy bo‘sh va 
nimjonligi va h.k) bo‘lmasligi lozim. Bunday kamchiliklari bo‘lgan hayvonlarni nasl 
olish uchun poda safida qoldirish mumkin emas, chunki ular o‘z kamchiliklarini 
kelgusi avlodlariga ham o‘tkazishi mumkin. 

---

78 
Hayvonlarni ekster‘eri bo‘yicha tanlashda, ularning asosiy mahsulot yo‘nalishi 
bilan bog‘liq bo‘lgan tana qismlarini baholash katta ahamiyatga ega. Masalan, sut va 
sut-go‘sht yo‘nalishidagi sigirlarni baholashda elinining kattaligi va shakliga alohida 
e‘tibor beriladi. Sigirlar ekster‘erini 10 ballik tizim bo‘yicha baholashda, unning 5 
bali elini uchun ajratiladi. Sut yo‘nalishidagi sigirlarni ekster‘eri bo‘yicha tanlashda 
uzun va chuqur ko‘krakli, uzun gavdali va katta qorinlilarni afzal ko‘riladi. Odatda 
bunday sigirlarning sut mahsuldorligi yuqori bo‘ladi. 
Go‘sht yo‘nalishidagi qoramollarni tanlashda tanasi keng, chuqur, yumaloq 
ko‘rinishdagi, bel qismi keng, barcha tana qismlarida, xususan orqa qismidagi 
muskullarining yaxshi rivojlanganligiga e‘tibor beriladi. 
Otlarda asosiy mahsuldorlik ko‘rsatkichi – ishchanligidir. Shu sababli 
yilqilarni ekster‘eri bo‘yicha tanlashda orqa va oldingi oyoqlarining mustahkam 
qo‘yilishiga e‘tibor beriladi. Orqa va oldingi oyoqlarida kamchiliklar bo‘lgan otning 
ishchanligi yaxshi bo‘lmaydi va u yuqori sifatli nasl bera olmaydi. 
Cho‘chqalar boshqa turdagi hayvonlarga nisbatan birmuncha zaiflashgan 
konstitutsiya tipiga ega. Shuning uchun ularni tanlashda go‘sht mahsuldorligini 
belgilovchi gavda tuzilishidan tashqari, konstitutsiyasining mustahkamligiga ham 
e‘tibor beriladi. 
Demak, hayvonlarni konstitutsiyasi va ekster‘eri bo‘yicha tanlashning vazifasi 
podadagi hayvonlar konstitutsiyasini mustahkamlash, yirikligiga erishish, gavda 
tuzilishining proporsionalligini va mahsulot yo‘nalishiga mos kelishini saqlab 
qolishdir. 
Hayvonlarni konstitutsiya va ekster‘eri bo‘yicha baholashda eng qulay va 
mukammal usul ko‘z bilan chamalab baholash usuli hisoblanib, uni tana qismlarining 
o‘lchamlari va indekslarini aniqlash yordamida to‘ldirish mumkin. Hayvonlar 
ekster‘eriga tashqi muhit omillari, oziqlantirish va saqlash sharoitlari katta ta‘sir 
ko‘rsatadi. Shuning uchun hayvonlarni tana tuzilishiga ko‘ra tanlashda shunday 
shart-sharoitlar yaratish kerakki, ular yaxshi o‘sib rivojlansin.