O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti L. A. Botirova, D. M. Tagayeva

Qirqqulodoshlarning
xozirgi paytda yer sharida 300 ga yaqin turkumga mansub, 
10 mingdan ziyod turlari tarqalgan. Bular eng qadimgi o’simliklar hisoblanadi.
Chunki qirqquloqlarning bizgacha yetib kelmagan vakillari devon davrida (425-370 
mln. yil oldin) qirilib ketgan. Ular qadimgi qirqbo’g’imtoifa o’simliklar bilan bir 
vaqtda o’sib, o’rmonlar hosil qilgan.
Qirqquloqlar tog’larda, tekisliklarda, botqoqliklarda va suvda uchraydi. 
Qirqqo'loqlarda ham qirqbo’g’imsimonlarda-gidek ildiz sistemasi yaxshi taraqqiy 
etgan. Ofiog-lossdoshlar (Ilontildoshlar) (
Ophioglossaceae
) va ayrim qadimgi 
primitiv guruhlarida seret, yo’g'on ildizlar uchraydi. Daraxtsimon qirqqo'loqlarda tipik 
ildizlardan tashqari poyasining asosida xavo ildizlari ham taraqqiy etgan bo'ladi. 

---

14 
Ishning borishi
Amaliy ish erkak paporotnik tuzilishini o‘rganishdan iborat. Bu maqsadda 
o‘simlik ustida morfologik analiz o‘tkazilib, uning tavsifi keltiriladi. 
O‘simlikning ko‘p yillik o‘tsimon ekanligi, balandligi 1 metrga qadar bo‘lishi 
haqida ishonch hosil qilingach, uning dorzoventral tuzilishli, qo‘ng‘ir rangli yer ostki 
ildizpoyasi o‘rganiladi. Ildizpoyaning ustki qismida joylashgan qo‘shimcha ildizlar 
kuzatiladi. Usti qo‘ng‘ir rangli qipiqlar bilan qoplangan tutamdan yer ustiga yashil 
rangli barglar o‘sib chiqqanligi kuzatiladi. Bargning ostida tomirlanish joyi yaqinida 
soruslar borligi aniqlanadi. Sorusli bargdan ehtiyotkorlik bilan sindirib olinadi. Agar 
o‘simlik gerbariy shaklida bo‘lsa, sindirib olingan barg bo‘lakchasi suvda qaynatiladi. 
So‘ngra mikroskopda kuzatiladi va rasmi chiziladi. 
Odatda sorus induziy deb yuritiladigan yupqa po‘st bilan qoplangan bo‘ladi. 
Buyraksimon induziy ostida g‘aynoli shaklidagi sporangiylar, ularning ichida oval 
buyraksimon shakldagi sporalar ko‘rinadi. 
1-rasm. Dala qirqbo’g’imi 2-rasm. O’rmon qirqqulog’i 
(
Equisetum arvense
) (
Dryopteris filix mass
)