O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi m. G. Umarxodjaeva, O. S. Umarov, D. A. Ismailov

Mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro`yxati: 
1. O‗zbekiston Respublikasi Qonuni №233-I ―Aksiyadorlik jamiyatlari va 
aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‗g‗risida (yangi tahriri)‖, 1996-yil 26-
aprel. Yangi tahriri O‗RQ-370 son bilan 2014-yil 06-mayda tasdiqlangan.
2.O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining "O‗zbekiston Respublikasini yanada 
rivojlantirish bo‗yicha harakatlar strategiyasi to‗g‗risida" gi Farmoni. // O‗zbekistan 
Respublikasi Qonunlari to‗plami. 2017 y., № 6, st. 70. 
3.
 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev tomonidan 2017 yil 
22 dekabr kuni birinchi marta mamlakatimiz parlamenti – Oliy Majlisga 
Murojaatnomasi Toshkent : O‗zbekiston, 2017 y., 104 b.
.
. 
4. Zaynutdinov SH.N. Korporativ boshqaruv asoslari. O‗quv qo‗llanma. -T.: 
O‗zbekiston, 2008. – 260 b. 

---

160 
5. Xodiev B.YU., Berkinov B.B. ―Korporativ boshqaruv va raqobatni 
rivojlantirish‖ O‗quv qo‗llanma. -T.: 2011 y. 
6. Steen Thomsen & Martin Conyon – Corporate Governance, mechanisms and 
systems. McGraw-Hill Higher Education UK, 2012 – 367pp. 
7. Bob Tricker – Corporate Governance, Principles, Policies and Practices, 3rd 
edition, Oxford online resources center, 2012 – 904pp. 
8.www.webofsciense.com - Xalqaro ilmiy maqolalar platformasi 
10.DIVIDENDLAR TO„LOVLARINING TURLARI VA MANBALARI 
1. Dividendlar siyosati va dividendlarni to„lash usulini aniqlash. 
Dunyodagi dividend to‗lovlarining asosiy shakllari quyidagilardir: 
- qoldiq asosda dividendlar to‗lash usuli; 
- belgilangan dividend to‗lovlari usuli; 
- foydani doimiy ravishda taqsimlash usullari; 
- kafolatlangan minimal va ekstraditsiya qilingan to‗lovlarni to‗lash tartibi; 
- dividendlar miqdorini doimiy ravishda oshirish usuli; 
- aksiyalar bo‗yicha dividendlarni to‗lash usuli. 
Qolgan qoida bo‗yicha dividendlarni to‗lash usuli. Ushbu metodologiya 
asosida dividendlarni to‗lash kompaniyaning barcha mumkin bo‗lgan sarmoyaviy 
loyihalarini moliyalashtirgandan so‗ng, oxirgi marta amalga oshiriladi. Dividendlar 
to‗lovlarining miqdori korxonaning investitsiya imkoniyatlarini to‗liq amalga 
oshirishni ta‘minlovchi hisobot yilining foydasi hisobidan yetarli miqdorda moliyaviy 
resurslar yaratilganidan keyin aniqlanadi. Agar moliyalashtirilishi kerak bo‗lgan 
sarmoyaviy loyihalar ichki daromad darajasi kompaniyaning kapitalining o‗rtacha 
qiymatidan oshib ketgan bo‗lsa, unda bu mablag‗lar ustav kapitalining yuqori o‗sish 
sur‘atlarini ta‘minlaganligi uchun ushbu loyihalarni moliyalashtirishga yo‗naltiriladi. 
Qoldiq prinsipga dividendlarni to‗lash usulining afzalligi korxonaning yuqori 
o‗sish sur‘atlarini ta‘minlash, uning bozor qiymatini oshirish va moliyaviy 
barqarorlikni ta‘minlashdan iborat. Dividendlarni to‗lash usulining kamchiliklari 
qoldiq prinsipga ko‗ra aniq: 

---

161 
- dividend to‗lovi kafolatlanmagan, muntazam ravishda amalga oshiriladi; 
- dividendlar miqdori aniqlanmagan, o‗tgan yil moliyaviy natijalariga va 
investitsiya maqsadlariga ajratilgan o‗z resurslarining hajmiga bog‗liq. 
- dividendlar faqat kompaniya kapital qo‗yilmalar uchun talab qilinmaydigan 
daromad bo‗lsa, to‗lanadi. 
Qabo‗l qilingan dividend to‗lovlari usuli (yoki doimiy dividend to‗lovlari 
usuli). Ushbu metodologiya asosida kompaniya aksiyalarning bozor qiymatidagi 
o‗zgarishlarni hisobga olmaganda, doimiy ravishda belgilangan miqdorda bir hissa 
uchun dividend to‗lashni amalga oshiradi. Inflyatsiyaning yuqori sur‘atlarda dividend 
to‗lovlari 
miqdori 
inflyatsiya 
indeksiga 
muvofiq 
belgilanadi. 
Struktasiyalangan dividendlarni to‗lash uslubining afzalligi uning ishonchliligi 
hisoblanadi, bu esa aksiyadorlarga ishonchni tobora oshirmoqda. Bu daromadlarning 
miqdori turli xil sharoitlardan qat‘iy nazar, joriy daromad miqdori o‗zgarishsiz 
qolmoqda. Ushbu texnikaning kamchiliklari kompaniyaning moliyaviy natijalari 
bilan zaif munosabatlardir va shu sababli noqulay sharoitlarda va joriy yilgi daromad 
cheklovlari davrida kompaniya investitsiya, moliyaviy va hatto asosiy faoliyat uchun 
yetarli mablag‗‗ga ega bo‗lmasligi mumkin. 
Ushbu metodologiya bo‗yicha, oddiy aksiyalar bo‗yicha dividendlar joriy yil 
zararni qoplash bilan tugatilgan hollarda yoki barcha olingan daromadlarni 
obligatsiyalar egalariga va imtiyozli aksiyalar egalariga yo‗naltirish kerak bo‗lgan 
hollarda to‗lanmaydi. Bundan tashqari, shu tarzda aniqlangan dividendlar miqdori 
yillardagi foyda hisobiga yillar davomida sezilarli darajada farq qilishi mumkin, bu 
esa 
aksiyalarning 
bozor 
qiymatiga 
ta‘sir 
etishi 
mumkin 
emas. 
Kafolatlangan minimal va ekstradividlar to‗lash tartibi. Ushbu metodologiya asosida 
dividendlar siyosatini olib borish orqali kompaniya doimiy ravishda dividendlarni 
to‗laydi. Biroq, qulay bozor holati va joriy yil uchun katta miqdorda foyda ko‗rilsa, 
aksiyadorlarga qo‗shimcha dividendlar to‗lanadi. Ushbu dividend to‗lash usulining 
afzalliklari, eng kam miqdorda dividendlarni kafolatli ravishda to‗lashdir. 
Ushbu texnikaning asosiy kamchiliklari shundan iboratki, eng kam 
dividendlarni uzoq muddatga to‗lash bilan kompaniyaning aksiyalarining investitsion 

---

162 
jozibadorligi pasayadi. Dividendlar miqdorini doimiy ravishda oshirish usuli. Ushbu 
uslubga muvofiq, aksiyalar uchun dividend to‗lovlari darajasining barqaror o‗sishi 
kuzatilmoqda. Aksiyadorlar uchun doimiy ravishda dividendlarni ko‗paytirish 
siyosatining afzalliklari aniq, bundan tashqari, bu kompaniya aksiyalarining yuqori 
bozor narxini va investorlarning qo‗shimcha muammolari bilan jozibadorligini 
ta‘minlaydi. Ushbu texnikaning kamchiliklari uning moslashuvchanligi va moliyaviy 
keskinlikning doimiy oshishi hisoblanadi. Aksiyalar bo‗yicha dividendlarni to‗lash 
usuli. Ushbu texnikani qo‗llagan holda, dividend to‗lovi sifatida aksionerlarga naqd 
o‗rniga aksiyadorlarga qo‗shimcha aksiyalar to‗plami beriladi. Qimmatli qog‗ozlar 
bo‗yicha dividendlarni to‗lash usulidan foydalanganda qimmatli qog‗ozlarning bozor 
kursi dinamikasi kamroq prognoz. 
Dividendlar to‗lovi aksiyalar bo‗yicha dividendlarni to‗lash usuli yordamida 
amalga oshiradi, u bu yondashuvlarning har qanday biriga bevosita bog‗liq emasligi 
sababli juda ko‗p omillar bilan belgilanadi. 
Umumiy holda, iqtisodiy adabiyotlarda dividend siyosatini shakllantirishning 
uchta asosiy yondashuvi mavjud: 
- konservativ; 
- o‗rtacha (kelishuv); 
- tajovuzkor. 
Aksiyadorlik jamiyatini daromad taqsimlash mexanizmi muayyan harakatlar 
ketma-ketligini ta‘minlaydi: 
1. Nizomda ko‗zda tutilgan zaxira va boshqa majburiy mablag‗larga 
qo‗yiladigan imtiyozlar sof foyda miqdoridan chegirib tashlanadi. Sof daromadning 
qolgan qismi dividendlar siyosatining tanlangan turi qo‗llaniladigan dividendlar 
koridori deb ataladi. 
2. Qolgan sof daromad qayta tiklanadigan (kapitallashgan) va iste‘mol 
(iste‘mol fondining) qismlariga taqsimlanadi. 
3. sof foyda hisobidan shakllanadigan iste‘mol jamg‗armasi dividendlarni 
to‗lash jamg‗armasiga va jamoa mehnat shartnomasiga muvofiq tuzilgan aksiyadorlik 
jamiyatlari xodimlarining iste‘mol fondiga taqsimlanadi. 

---

163 
To‗langan mablag‗larni to‗lash tartibi. Agar dividend siyosati turini tanlab 
olish va kompaniyaning dividendlarni to‗lash shakli mutlaqo mustaqil bo‗lsa, 
dividendlarni to‗lash tartibi va tartibi amaldagi qonun bilan tartibga solinadi. 
Aksiyadorlik jamiyatlari to‗g‗risidagi qonunga muvofiq, dividend aksiyadorlar 
o‗rtasida taqsimlanadigan aksiyadorlik jamiyatining sof foydasining bir qismini ustav 
kapitaliga (ya‘ni, ularning aksiyalarining soniga mutanosib) qo‗shgan hissasiga 
mutanosib ravishda tashkil etadi. Shunday qilib, yil davomida dividend to‗lovlarining 
asosiy manbai kompaniya daromadidir. Rossiya qonunlariga muvofiq dividendlarni 
to‗lash uchun mablag‗lar manbalari quyidagilardir: 
1) oddiy aksiyalar uchun - kompaniyaning sof foydasi, shu jumladan 
jamg‗arilgan (aksiyadorlik jamiyatlari to‗g‗risidagi qonunning eng so‗nggi 
versiyalarida, oddiy aksiyalar bo‗yicha to‗lovlar uchun joriy yil uchun faqat oddiy 
foydani 
ishlatish 
mumkin 
bo‗lgan 
tushuntirishlar 
bekor 
qilindi); 
2) imtiyozli aksiyalar uchun - sof daromad, shuningdek, buning uchun 
maxsus to‗zilgan mablag‗lar. Ushbu maqsadlar uchun zaxira fondidan foydalanish 
taqiqlanadi. 
Dividendlarni to‗lash tartibi to‗rt bosqichda amalga oshiriladi: 
1) dividendlarni deklaratsiya qilish sanasi (dividendlarni to‗lash to‗g‗risidagi 
qaror, ularning miqdori, aksiyadorlar sonini ro‗yxatga olish sanasi va dividendlar 
to‗langan 
sana); 
2) sobiq dividend sanasi (sotib olingan qimmatli qog‗ozlar o‗tgan davr uchun 
dividend olish huquqiga ega emas); 
3) aksiyadorlarning ro‗yxatga olish sanasi (e‘lon qilingan dividendlarni olish 
huquqiga ega aksiyadorlar ro‗yxatga olingan sana); 
4) dividendlar to‗lovi sanasi (chexlar, to‗lov topshiriqlari yoki pochta 
buyurtmalarini aksiyadorlarga yuborilgan kun). 
Xulosa qilib aytganda, dividend siyosatini tanlash usullarini o‗rganib, tahlil 
qilib, quyidagi xulosaga keldik: 
Dividendlar siyosatining mohiyati muomaladan olinadigan foydaning nisbati 
o‗rtasida maqbul nisbatni tanlashdan iborat, ya‘ni. Dividendlar shaklida to‗langan va 

---

164 
biznesni kengaytirish uchun yuborilgan aksiyalar. Kompaniyaning dividendlar 
siyosati kompaniyaning moliyaviy maqsadlari asosida ko‗rib chiqilishi kerak, ya‘ni 
aksiyadorlarning boyligini maksimal darajada oshirish. Bu har doim ham maksimal 
dividendlar to‗lashni anglatmaydi, chunki kompaniya ichida dividendlar olish uchun 
yanada daromadli ariza topilishi mumkin. Dividendlar siyosati juda katta ahamiyatga 
ega, chunki u kapital tuzilishi va kompaniyaning moliyalashtirilishiga, aksiyadorlik 
jamiyatlari va axborot qiymatiga ta‘sir qiladi. Agar dividend siyosati butunlay 
moliyaviy qaror bo‗lsa, unda firma uchun jalb etiladigan jozibador investitsiya 
loyihalari soni to‗lovlar darajasini aniqlaydi. Agar firma ichida yaxshi investitsiya 
imkoniyatlari mavjud bo‗lsa, unda qarzdorlik sarmoyasi va taqsimlanmagan 
daromadning tegishli narxlari tahlil qilinishi kerak. Qonunga muvofiq, dividendlar 
faqat joriy yoki taqsimlanmagan daromaddan to‗lanishi mumkin. Ularni qoplash 
uchun yetarli daromad bo‗lmasa, ularni to‗lash mumkin emas. Ba‘zan ruxsat etilgan 
darajada dividendlarni ko‗paytirishga qonuniy cheklovlar qo‗yilishi mumkin. Kredit 
shartnomalari ularning muddati davomida dividend to‗lovlarini cheklab qo‗yishi yoki 
taqiqlashi mumkin.