O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi m. G. Umarxodjaeva, O. S. Umarov, D. A. Ismailov

2. Dividendlarning to„lash tartibi. 
Dividendlar shirkatning sof foydasining bir qismidir, u oddiy yoki imtiyozli 
aksiyalar uchun aksiyadorlar o‗rtasida taqsimlanadi. Dividendlar to‗lash uchun 
ajratilgan sof daromad aksiyadorlar o‗rtasida ular egalik qiladigan aksiyalarning soni 
va turi bo‗yicha mutanosib ravishda taqsimlanadi. 
Kompaniya aksiyalarning har bir turi (turi) uchun e‘lon qilingan dividendlarni 
to‗lashi shart. Dividendlar naqd pulda va kompaniya ustavida ko‗zda tutilgan hollarda 
boshqa mol-mulkda to‗lanadi. Dividendlar joriy yil uchun kompaniyaning sof 
foydasidan to‗lanadi. Ayrim turdagi imtiyozli aksiyalar bo‗yicha dividendlar, buning 
uchun maxsus mo‗ljallangan korxonaning mablag‗‗lari hisobidan to‗lanadi. Har bir 
toifadagi (turdagi) aksiyalar bo‗yicha oraliq (choraklik, yarim yillik) dividendlarni 
to‗lash to‗g‗risidagi qaror, dividend miqdori va uni to‗lash shakli korxona direktorlar 
kengashi (kuzatuv kengashi) tomonidan amalga oshiriladi. Har bir kategoriya (turi) 
aksiyalariga yillik dividendlarni to‗lash to‗g‗risidagi qaror, dividend miqdori va uni 

---

165 
to‗lash shakli aksiyadorlar umumiy yig‗ilishi tomonidan korxonaning Direksiyasi 
(kuzatuv kengashi) ning tavsiyasi bo‗yicha qabul qilinadi. Yillik dividend miqdori 
korxona direktorlar kengashi (kuzatuv kengashi) tomonidan taklif etilgan miqdordan 
va to‗langan dividendlar miqdoridan oshmasligi kerak. Aksiyadorlarning Umumiy 
Yig‗ilishi muayyan toifadagi (turlari) aksiyalariga dividendlar to‗lamaslik, 
shuningdek imtiyozli aksiyalar bo‗yicha to‗liq bo‗lmagan miqdorda dividendlar 
to‗lash to‗g‗risida qaror qabo‗l qilish huquqiga ega, ular bo‗yicha dividendlar miqdori 
Ustavda belgilanadi. Yillik dividendlarni to‗lash muddati korxonaning Ustaviga yoki 
yillik dividendlarni to‗lash to‗g‗risidagi Aksionerlar umumiy kengashining qarori 
bilan belgilanadi. Vaqtinchalik dividendlar to‗lash muddati Kompaniyaning 
Boshqaruvi (kuzatuv kengashi) tomonidan oraliq dividendlarni to‗lash to‗g‗risidagi 
qaror bilan belgilanadi, lekin bunday qaror qabo‗l qilingan kundan boshlab 30 
kundan ilgari bo‗lishi mumkin emas. 
Har bir dividend to‗lovi uchun Kompaniyaning Direktorlar Kengashi 
(Kuzatuv kengashi) dividendni olish huquqiga ega shaxslar ro‗yxatini tuzadi. 
Vaqtinchalik 
dividendlar 
olish 
huquqiga 
ega 
bo‗lgan 
shaxslar 
ro‗yxati 
kompaniyaning 
aksiyadorlar 
reestriga 
kiritilgan 
aksiyadorlar 
va 
nominal 
aksiyadorlarga kompaniyaning Direktorlar Kengashi (kuzatuv kengashi) tomonidan 
dividendlar to‗lash to‗g‗risidagi qaror qabo‗l qilingan kundan kamida 10 kun oldin va 
yillik aksiyadorlar - aksiyadorlar va aksiyadorlar umumiy yig‗ilishida qatnashish 
huquqiga ega bo‗lgan shaxslarning ro‗yxatida kompaniya aksiyadorlari reestriga 
kiritilgan nominal aksionerlarni olish huquqiga ega. 
Korxona aksiyalar bo‗yicha dividendlarni to‗lash (deklaratsiya) to‗g‗risida 
qaror qabul qilishga haqli emas: korxona ustav fondi to‗liq to‗langan paytgacha; 
"Qimmatli qog‗ozlarni sotib olish va sotib olish tartibi to‗g‗risida" gi Nizomga 
muvofiq sotib olinishi lozim bo‗lgan barcha aksiyalarni qayta sotib olishgacha; agar 
dividendlar to‗lash vaqtida korxonalarning to‗lovga layoqatsizligi (bankrotligi) 
bo‗yicha Rossiya Federatsiyasining qonun hujjatlariga muvofiq, bankrotlik 
belgilariga javob beradigan bo‗lsa, yoki dividendlarni to‗lash natijasida kompaniya 
ko‗rsatma belgilari bo‗lsa; agar korxona sof aktivlarining qiymati ustav kapitalidan 

---

166 
kam bo‗lsa va zaxira jamg‗armasidan bo‗lsa va joylashtirilgan imtiyozli aksiyalarning 
tugatish qiymati ustavda belgilangan nominal qiymatdan oshsa yoki dividend to‗lovi 
natijasida o‗z hajmidan kam bo‗lsa. Kompaniyaning ustav kapitali miqdori 
aniqlanmagan aksiyalarning barcha turlari bo‗yicha to‗liq dividendlarni to‗lash 
to‗g‗risida qaror qabo‗l qilinmagunicha, kompaniyaning ustavida belgilab qo‗yilgan 
dividendlar miqdori aniqlanmagan hollarda kompaniyaning oddiy va aksiyalar 
bo‗yicha dividendlar to‗lash (deklaratsiya) to‗g‗risida qaror qabul qilish huquqiga ega 
emas. 
Agar imtiyozli dividendlarni ushbu turdagi imtiyozli aksiyalardan ustun 
qo‗yish afzalliklarini ta‘minlaydigan imtiyozli aksiyalarning barcha turlari bo‗yicha 
dividendlarni to‗lash to‗g‗risida qaror qabo‗l qilinmasa, korxona dividendlar miqdori 
Asosiy Nizomda belgilanadigan ma‘lum bir turdagi imtiyozli aksiyalar bo‗yicha 
dividendlarni to‗lash (deklaratsiya) to‗g‗risida qaror qabul qilishga haqli emas. 
Kompaniyani baholash uchun dividendlar muhimligini qo‗llab-quvvatlovchi 
dalillar amaliyotdan olingan va bozorda mavjud bo‗lgan barcha amaliy faoliyatlar 
bilan tasdiqlangan. To‗rtta asosiy dalillar mavjud: dividendlarning axborot mazmuni, 
daromadlar bo‗yicha investorlarning afzalligi, dividendlar ko‗rinishida olingan 
daromadning sifati va kompaniyaning samaradorligi bilan bog‗liq bo‗lmagan bozor 
qiymatining o‗zgarishi.Ushbu bahslarga dividend to‗lashlari foydasiga muvozanat, 
kapital tushumlarini yanada qulayroq soliqqa tortishdir, lekin soliqqa tortish 
masalasini hal qilishda qiyinchilik shundaki, hal qiluvchi omil birma-bir 
aksiyadorning soliq maqomiga aylanishi bo‗lib, ko‗pincha bunday imkoniyatlarni 
yaratib bo‗lmaydi.Agar dividend siyosati butunlay moliyaviy qaror bo‗lsa, unda firma 
uchun jalb etiladigan jozibador investitsiya loyihalari soni to‗lovlar darajasini 
aniqlaydi. Agar firma ichida yaxshi investitsiya imkoniyatlari mavjud bo‗lsa, unda 
qarzdorlik sarmoyasi va taqsimlanmagan daromadning tegishli narxlari tahlil qilinishi 
kerak. Agar hozirda investitsion imkoniyatlar mavjud bo‗lmasa, ammo ular kelgusida 
mumkin bo‗lsa, dividendlar to‗lash afzalroq bo‗lishi mumkin, shunda aksiyadorlar 
shirkatning ortiqcha mablag‗‗larini qoldirmasdan, pul mablag‗laridan eng yaxshi 

---

167 
tarzda foydalanishi mumkin bo‗lib, kelajakdagi imkoniyatlarni noaniq natijalar bilan 
kutadilar. 
Tajriba shuni ko‗rsatdiki, doimo barqaror dividend oqimiga ega bo‗lgan 
firmalar bozorda ancha kam barqaror oqimlarga ega bo‗lgan firmalarga qaraganda 
ancha yuqori. Qimmatli qog‗ozlar emas, ayniqsa, likvidlik bilan bog‗liq muammolar 
tug‗ilgan taqdirda dividendlar qo‗shimcha aksiyalar tarzida to‗lanishi mumkin. 
Aksiyalarni sindiruvchi (imtiyozli masalalar deb ham nomlanadi) aksiyalar bo‗yicha 
dividendlar to‗lash bilan bir xil bo‗ladi, lekin odatda naqd to‗lashdan tashqari amalga 
oshiriladi.