O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi namangan davlat universiteti pedagogika va psixologiya kaferdrasi

Ayrim eng muhim arxetiplar. 

Persona 
(lotincha 
«persona»,
«niqob»

so‘zidan

olingan) 
—
biz

o‘zimizni boshqa odamlarga namoyon qiladigan, ―ommaviy‖ yuzimiz. Persona

biz ijtimoiy talablarga muvofiq o‘ynaydigan turfa rollarni ifodalaydi. 
Yungning tushuntirishicha, persona o‘zgalarda taassurot qoldirish yoki
o‘zgalardan o‘z mohiyatini yashirishga xizmat qiladi. 
Persona kundalik turmushimizda boshqa odamlar bilan
murosa qilib 
yashash uchun zarur. Biroq Yung agar mazkur arxetip haddan ortiq ahamiyat kasb
etadigan bo‘lsa unda odam sayozlashib, yuzaki bo‘lib qolishi, hayoti bitta 
rolni
bajarishgagina 

qaratilgan,

haqiqiy

emotsional

tajribadan 
begonalashishi
mumkinligidan 
ogohlantirib
o‘tgan.

Persona bizni tevarak olamga moslashtirishda qanchalar katta ahamiyat

kasb

etsa,
ko‘lanka arxetipi shaxsning siqib chiqarilgan hayvoniy 

jihatlarini
ifodalaydi. 


Ko’lanka bizning ijtimoiy noma‘qul shaxvoniy
va agressiv impulьslarni, aksilaxloqiy o‘y-fikrlar va ehtiroslarni o‘zida Biroq 
ko‘lankaning
ham

ijobiy
tomonlari 

mavjud.
Yung

ko‘lankani

hayotiy

quvvat
manbai

sifatida
ko‘zdan

kechiradi,

samimiylik, 
individuumning
ijodiy

ibtidosi

deb

biladi.
Yungga

binoan
egoning

funktsiyasi ko‘lanka energiyasini uni jilovlash orqali kerakli yo‘singa

solishdan iborat. O‘z impulьslarimizni oshkora ifoda eta olish va sog‘lom 
hamda
ijodiy

hayotdan

zavq

olish.
Anima

va
animus

arxetiplarida

K.Yung

tomonidan

inson

androgin

tabiatga ega ekanligini e‘tirof etish yotadi. Anima erkaklardagi ayol 

---

51
obrazi, uning anglanmagan ayollik jihatlari o‘z ifodasini topsa, animusda 

– ayollardagi erkaklik obrazi, uning anglanmagan erkaklik jihatlari o‘z

ifodasini topgan. Mazkur arxetiplar mavjudligi, qisman bo‘lsa-da, erkak 
va ayol organizmida ham testosteron, ham estrogen gormonlari ishlab
chiqilishi kabi bologik faktga tayanadi. Mazkur arxetip asrlar mobaynida 
qarama-qarshi jins vakillari bilan o‘zaro ta‘sirga kirish tajribasi hosilasi sifatida
jamoaviy 
g‘ayrishuuriyda
taraqqiy 
etgan.
Ko‘plab

erkaklar,

muayyan

darajada, ayollar bilan birgalikdagi

turmush tarzi 
natijasida ―femininlashgan‖ bo‘lsa, ayollar ―maskulinlashgan‖dirlar. Yung
anima va animus shaxs taraqqiyotini to‘xtatmaslik uchun, umumiy balansni 
buzmagan
xolda,

uyg‘un
ifodasini 

topishi
lozim

deb
hisoblagan. 

Boshqachasiga aytsak, erkak o‘z maskulin sifatlari bilan birga ma‘lum
darajada femininlik jihatlarini ham namoyon etishi lozim bo‘lsa, ayollar 
ham,
o‘z

navbatida,

o‘z

feminin
sifatlari 

bilan
birga

maskulin

jihatlarini ham kerak bo‘lganda namoyon etishlari kerak. Mabodo ushbu 
zaruriy
sifatlar 
rivojlanmay
qolsa

shaxsda
funktsional 

buzilishlar
vujudga kelishi mumkin. 


O’zlik — Yung nazariyasidagi eng muhim arxetipdir. O‘zlik shaxs
tuzilmasining markaziy qismi – yuragini – tashkil etadi. Qalbning barcha jihatlari 
qovishuvi (integratsiyasi) amalga oshganda, inson o‘zining birbutunligini,
uyg‘unlik 
va
xotirjamlikni 

his
etadi.

Yung
fikriga

ko‘ra

o‟zlikning taraqqiyoti inson hayotining asosiy maqsadi bo‘lishi shart. Arxetipning
asosiy

ramzi
bo‘lib

mandala
va

uning
turfa

ko‘rinishlaridir (abstrak doira, valiylar boshi uzra nur taralishi va h.).
mandala kabi shakllar yakunlanganligida o‘z ifodasini topadigan ―Men‖ 
yahlitligi, Yungga ko‘ra, tushlarda, fantaziyalarda, afsonalarda, diniy va
mistik tajribalarda namoyon bo‘ladi. 
Yung din insonni to‘kislik va butunlik hissini beradigan beqiyos kuch deb
hisoblagan. SHu bilan birga,qalb uyg‘unligiga erishish – murakkab jarayondir. 
SHaxs tuzilmalarining asl uyg‘unligi, to‘kisligiga erishish mushkul. O‘zlik arxetipi

---

52
qalbning 

barcha
unsurlari, ongli va ongsiz jihatlari integratsiyasi ro‘y bermaguncha 

faolligini namoyon qilmaydi. SHuning uchun, yetuk ―Men‖ga erishuv
barqarorlik, intellekt va katta hayotiy tajriba lozim.