O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi namangan davlat universiteti pedagogika va psixologiya kaferdrasi
Yüklə 461,29 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Psixologik funktsiyalar.
|
Ego-yo’nalganlik.
Psixologiya faniga Yung qo‘shgan eng salmoqli hissa uning tomonidan tavsif etilgan ikki yo‘nalganlik yoki hayotiy ustanovka: ekstraversiya va introversiya tushunchalaridir (Jung, 1921/1971). Yung nazariyasi binoan mazkur ikki yo‘nalganlik insonda bir paytda mavjud, faqatgina ulardan bittasi o‘z ustivorligini namoyon qiladi. Ekstravert ustanovkada boshqa odamlar va predmetlarga – kuchli qiziqish namoyon bo‘ladi. Ekstravert harakatchan, sergap, odamlar bilan tez munosabatlar o‘rnatadi va bog‘lanadi, tashqi omillar uni harakatga keltiruvchi kuchlardan sanaladi. Introvert, aksincha, o‘z ichki olami: hayollar, o‘ylar, tajribasiga yo‘nalgan. U kuzatishni yoqtiradi, og‘ir-bosiq, yolg‘izlikni sevadi, ob‘ektlardan uzoqlashishga intiladi, qiziqishi o‘ziga qaratilgan. Mazkur ikki ustanovka o‘zaro oppozitsiyada bo‘ladi: agar biri yetakchi va ratsional bo‘lsa, ikkinchisi yordamchi va irratsional bo‘ladi. Ularning o‘zar kombinatsiyasi (birikuvi) natijasida xulq-atvor modellari aniq va prognozlash imkoniyati mavjud shaxslar shakllanadi. Psixologik funktsiyalar. Yung o‘zining ekstraversiya va introversiya kontseptsiyasini ifoda etgandan keyin u ushbu ikki qarama-qarshi yo‘nalganlik yordamida odamlarni olamga bo‘lgan
tafovutlarni to‘kis tushuntirish imkoniyati mavjud emas degan xulosaga keladi. SHu bois u o‘z tipologiyasini psixologik funktsiyalarni kiritish yo‘li bilan kengaytirishga qaror qilgan. Yung farqlagan asosiy psixologik funktsiyalarga – tafakkur, sezgi, tuyg‘u va intuitsiya taalluqlidir (Jung, 1921/1971).Tafakkur va tuyg‘uni Yung ratsional funktsiyalar sirasiga kiritgan.Ular hayotiy tajriba xususida mulohaza yuritish imkoniyatini beradi deb hisoblaydi Yung. Mutafakkir toifadagi shaxs u yoki bu 53
Tafakkurning ziddi bo‘lgan tuyg‘u bizni reallik to‘g‘risida ijobiy yoki salbiy emotsiyalar tili yordamida ogohlantiradi. Tuyg‘uga tayanuvchi toifadagi shaxs o‘z diqqatini hayotiy tajribaning emotsional jihatlariga qaratadi va ashyolar qimmati xususida ―yaxshi yoki yomon‖, ―yoqimli yoki yoqimsiz‖, ―harakatga undovchi yoki zerikarli‖ kabi kategoriyalarga ko‘ra mulohaza yuritadi. Yung fikriga ko‘ra, tafakkur yetakchi vazifani bajarganda shaxs maqsadi baholanayotgan tajriba haqiqiy yoki yolg‘on ekanini aniqlash bo‘lgan, tafakkuriy mulohazalar yuritishga moyil bo‘ladi. Tuyg‘u yetakchi vazifani bajaradigan bo‘lsa shaxs tajriba yoqimli yoki yoqimsiz ekani xususidagi xulosalarni berishga yo‘nalgan bo‘ladi. Ikkinchi o‘zaro ixtilofda bo‘lgan juftlik – sezgi va intuitsiya – funktsiyalaridir. Mazkur juftlik
Yung irratsional (anglanmagan) deydi. Zotan ular tashqi (sezgi) yoki ichki (intuitsiya) olamda ro‘y berayotgan hodisalarni passiv tarzda aks ettirishadi, qayd qilishadi, ularni baholamaydi va mazmunini tushuntirmaydi. Sezgi tashqi olamning bevosita, hech qanday baholashlarsiz idrok etilishidir. Sezgilarga tayanuvchi shaxs ta‘m, xid va h., tashqi olamdan keluvchi stimullarga nisbatan ziyrak bo‘ladi. Intuitiv shaxs, aksincha, joriy hayotiy tajribani ongsiz idrok etadi. U botiniy sezimlarga tayangan xolda hodisalar mohiyatini tushunib etadi. Yung fikriga binoan, agar odamda sezgi yetakchilik qilsa u voqelikni go‘yoki uni sur‘atga olayotganday, hodisalar tili yordamida anglaydi. Boshqa tomondan, intuitsiya yetakchilik qilsa, odam anglanmagan obrazlarga, ramzlar va kechinmalarning yashirin ma‘nolariga urg‘u beradi. Ushbu to‘rt psixologik funktsiya har bir odamda mavjud. Biroq faqat bitta shaxsga doir yo‘nalganlik (ekstraversiya yoki introversiya) odatda ustivor, anglangan bo‘lsa, huddi shunday tarzda ratsional yoki irratsional juftlikdagi funktsiyalarning faqatgina bittasi ustivorlik qiladi va anglanadi. Boshqa funktsiyalan ongsizlikda mavjud bo‘lgani bois inson xulqi regulyatsiyasida yordamchi vazifani o‘taydi. To‘rt funktsiyalardan har biri yetakchi bo‘lishi mumkin. Demakki, individuumlarning fikrga 54
kuzatiladi. Yung nazariyasiga ko‘ra faqatgina ushbu to‘rt funktsiyani uyg‘unlashtira olgan odamgina hayotiy vaziyatlardan chiqishda ularning har Yüklə 461,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|