O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi namangan davlat universiteti pedagogika va psixologiya kaferdrasi
Bolalar rivojlanishini taraqqiyotini o‟rganishning didatik tamoyili
Yüklə 461,29 Kb.
|
|
Bolalar rivojlanishini taraqqiyotini o‟rganishning didatik tamoyili
Ijtimoiy o‘rgatish yo‘nalishining boshqa vakili R.Sirsning asosiy diqqatini predmeti ota-ona va farzand munosabati bo‘lgan R.Sirs ilk bolalik davridagi har bir 73
birlik ichida keluvchi davr sifatida ko‘rib chiqishni muhim deb hisoblagan. U bolaning rivojlanishiga ota-onaning ta`sirini amalga oshiruvchi vosita bo‘lgan mexanizmni tushuntirish uchun o‘rgatish nazariyasi doirasida psixoanalitik atamalarni engish regressiya, identifikatsiya qo‘llagan. R.Sirs tomonidan bolaning rivojlanishida xulq-atvorning umumiy motivatsiyasi xarakteriga ko‘ra farqlanuvchi uchta yoshga bog`liq faza ajratilgan. R.Sirs bo‘yicha xulq-atvor shakllanishi motivatsiyasi hayoti davomida orttirilgan hosil bo‘lgan ehtiyojlar-tobelik yoki qaramlikdan bevosita bog`liqlikda bo‘ladi. Boshlang`ich fazada bola o‘zining organik sezgisiga yuklangan va autik. Biologik ehtiyojlarni qondirilishi ochlik va chanqovni qondirmoq sovuqlik va og`riqdan xalos bo‘lish onaning harakatlari bilan bolani bog`laydi, bu birinchi o‘rgatish tajribasini tashkil etadi. Bunday tarzda onaga tobelik bog`liqlik tug`iladi. Bola ijtimoiylashuvni boshlanishi diadik o‘zaro ta`sirni ortganligini unga kim g`amxo‘rlik ko‘rsatayotgan bo‘lsa ular bilan birlamchi harakatini ko‘rsatadi. Maktabgacha tarbiya yoshida bolaga birmuncha darajada etukroq xulq- atvorni shakllantirishga yordam berib, quvvatlashning asosiy vakili sifatida namoyon bo‘luvchi ona-ota, oilaning boshqa a`zolari muhim ta`sir ko‘rsatadi. Bola o‘quvchi oila a`zolaridan kamroq darajada qaram bo‘ladi. SHu o‘rinda uni o‘qituvchi tengqurlari do‘stlaridan qaramligi ortadi. Tobe qaram xulq-atvorning xarakterli shakllari ilk bolalik davrida shakllanadi, ular ba`zan hayot davomida o‘rganiladi mustahkamlanadi va saqlab qo‘yiladi. Ular orasida diqqat bilan qidirish sening ish va yumushlaringda boshqa insonning ishtirokini ta`minlashga intilish va`da xususida iltimos rahbariyatga yupanch yordam so‘rab murojaat qilish, jismoniy tegish ushlab turish va fazoviy yonida bo‘lish yaqinlikka intilish. Juda kuchsiz qaramlik adekvat ijtimoiy xulq-atvorni shakllantirish uchun zarur bo‘lgan motivatsion bazalarni ta`minlay olmasa, juda kuchli qarshilik esa individni shaxsiy motivatsiyasiga o‘tishga, mustaqil, erkin bo‘lishiga to‘sqinlik qiladi. Ota- onalarning bola bilan o‘zaro ta`sirda bo‘lish uslubi rag`batlantirish va jazolash nuqtai nazari bilan uyg`unlashgan, juda chuqur o‘ylangan bo‘lishi kerak. 74
motivatsiyasi va qaramligini yuzaga kelish shartlarini o‘rgangan. Uning yondashuvini yangiligi shundaki, unda bolaning xulq-atvori ota-ona xulq-atvoriga quvvatlovchi ta`sir manbasi sifatida talqin qilingan. Ota-ona rag`batlantirish va jazolash tizimlarini qo‘llagan holda o‘z farzandining xulq-atvorini shakllantiradi lekin bola hatto go‘dak chaqaloq ham jilmayish, kulish, yig`lash vokalizatsiyani namoyish etib, ota-onasida turli xil ko‘rinishdagi xulq-atvorini shakllantirishi va nazorat qilishi mumkin. R.Sirsning ota-ona va farzand munosabatini asosi sifatidagi diadik tamoyili haqidagi g`oyalari keyinchalik qayta ishlab chiqilgan. Ijtimoiy xulq-atvor har qanday xulq-atvorning umumiy qonuniyatlariga bo‘ysunadi, biroq muhitning stimulli qo‘zg`atuvchi, rag`batlantiruvchi ta`siri boshqa odamlar xulq-atvori bilan asoslanadi. Dj.Gevirts aniq bir bola uchun u yoki bu stimullarning ta`sirchanligi xususidagi masalani alohida ta`kidlaydi. Bolaning individual rivojlanishida aynan bir xil stimullar ham turli qo‘zg`atuvchi kuchga ega bo‘lishi mumkin. Ijtimoiy-motivatsion rolni bajarish uchun stimulyatsiya qo‘zg`atuvchi rag`bat ahamiyatli funktsional bo‘lishi kerak. Muntazam ravishdagi tanbeh pand-nasihat bolaning xulq-atvoriga ta`sir ko‘rsatmay qo‘yadi. 1.Bolaning psixologik tabiati haqidagi tasavvurlarni o‘zgarishi. SHunday qilib, XX asrning ikkinchi yarmida amerika psixologiyasida rivojlanish asta-sekin bolaning psixologik tabiati haqidagi tasavvurlarga o‘zgaradi. Bola nafaqat o‘z atrofidagilarning ta`sirini his qiluvchi balki o‘zi ham ularga ta`sir ko‘rsatuvchi ya`ni o‘zaro aloqa bo‘yicha hamkor sub`ekt sifatida faol mavjudot sifatida ko‘rib chiqila boshlandi. YAngi yondashuvning ayrim aspektlari nuqtai nazari A.Bandura va Dj.Gevirts g`oyalari ifodasida yangradi chunonchi masalan hayotning ilk bosqichlarini mustaqil ravishda kuzatish orqali o‘rgatish haqiqiy amaliyligini xulq- atvor harakatlari tuzilishida ichki kognitiv o‘zgaruvchilarni ajratishni ichki quvvatlovchi javoblar ahamiyatini e`tirof etgan XX asrning 70-yillari o‘rtalariga kelib, psixika ontogenezini tadqiq qilish uchun ijtimoiy o‘rgatish nazariyasi va manipulyativ eksperement metodidagi asosiy qiyinchilik yo‘nalishning o‘zini ichida aniq bo‘ldi: 75
kechish yuz berdi eksperemental metod o‘z-o‘zidan ma`lum bo‘lgan faraz bilan laboratoriya testlariga muvofiqlashtirishdi; -ko‘pincha laboratoriya eksperementi sun`iy xarakter kasb etgan real hayotiy muammolardan ajratib olingan va bolaning psixik rivojlanish jarayonlarini tushunish uchun yaroqsiz amaliyot talablariga javob bera olmaydi; -tadqiqot natijalari yoshga bog`liq tafovutlar va kishilar xaraktekistikalarini qayd etishni o‘zida namoyon etgan, lekin ularning yordami bilan rivojlanish sabablarini va shartlarini aniqlab bo‘lmagan- ko‘p takrorlanuvchi empirik ma`lumotlarda tushunchani umumlashtiruvchilari kam sonli va kuchsiz edi; -kattalar va bolalar, hayvonlar va insonlar psixik faoliyatining umumiy mexanizmlari mavjudligiga uqtirish insonning ontogenetik rivojlanishini o‘ziga xos xususiyatlarning haqiqiy imkoniyatlarini tizimli ravishda pasayishiga olib keldi. Ma`lum qilinishicha rivojlanish psixologiyasi ―imkon qadar qisqa oraliq vaqt mobaynida qiziq bir inson bilan ajoyib o‘zoro ta`sir vaziyatida bolaning g`alati xulq-atvori haqidagi fan‖ istexzoli bo‘lish kerak emas deb uni U.Bronfenbrenner ta`riflagan. Ushbu qarama-qarshiliklarni anglash rivojlanishning amerika psixologiyasida yangi tendentsiya (g`oya) tabiiy tadqiqot g`oyasini tug`ilishiga bolaning psixik rivojlanishi tuzilishidagi aktsentlar aralashuviga oli Yüklə 461,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|