O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi namangan davlat universiteti pedagogika va psixologiya kaferdrasi
Yüklə 461,29 Kb.
|
|
kognitiv sodda shaxs (oz miqdordagi konstruktlarga ega shaxs).
Kognitiv jihatdan murakkab shaxs kognitiv sodda
quyidagi sifatlari bilan ajralib turadi:
psixik
2)
samarali bartaraf etadi; 3) o‘ziga
bahosi
darajada baland; 4)
vaziyatlarga
moslashadi. SHaxsga doir konstruktlarni baholashning (ularning sifati va miqdorini) maxsus metodlari mavjud. Kognitiv psixologiya doirasida Festingerning kognitiv dissonans nazariyasi vujudga kelgan (1957). Kognitiv dissonans deganda Festinger 81
Kognitsiya — muhit, inson o‘zi yoki xulqiga doir har qanday bilim, fikr yoki e‘tiqoddir. Dissonans shaxs tomonidan diskomfort (noqulaylik) holati singari his etiladi, shuning uchun shaxs undan qutulishga harakat qilish orqali,ichki kognitiv barqarorlik holatini tiklashga urinadi. Va aynan ushbu intilish inson xulqi va olamga bo‘lgan munosabatini belgilaydigan omilga aylanadi. Kognitsiyalar o‘rtasidagi dissonans xolati bir
natijasida inson taxmin qilgan boshqa kognitsiya namoyon bo‘lmasa vujudga keladi. Odam hamisha ichki uyg‘unlik, konsonansga erishishga intiladi. Masalan, semirishga moyil odam dieta saqlamoqchi bo‘ldi (X kognitsiya), biroq sevimli shokoladidan voz kecholmaydi (U kognitsiya). Biroq ma‘lumki, ozishga harakat qilayotgan odam shokolad yemasligi darkor – demakki, dissonans paydo bo‘ladi. Uning paydo bo‘lishi insonni dissonans reduktsiyasiga, uni pasaytirish, bartaraf etishga qaratilgan xulqni namoyon qilishga undaydi. Festinger fikriga ko‘ra, buning uchun, ya‘ni dissonansni bartaraf etishga qaratilgan, odamda uch
mavjud:
yoki
saqlamaslik);
dissonant munosabatlarga kirishayotgan kognitsiyalar ahamiyatini pasaytirish (semizlik unchalar ham katta kamchilik emas yoki shokoladni iste‘mol qilish vazn ortishiga katta ta‘sir ko‘rsatmasligini ta‘kidlash); 3) yangi kognitsiyani qo‘shish (masalan, shokolad vazn ortishiga ta‘sir tsa-da aqliy faoliyatni yaxshilaydi). Kognitiv dissonans motivlashtiradi, ya‘ni uni
majburlaydi, munosabatlarni o‘zgartirishga undaydi pirovardda — xulqni o‘zgartiradi. Kognitiv dissonans paydo bo‘lishi va uning bartaraf etilishi bilan bog‘liq ikki
ko‘zdan
82
namoyon etishni taqozo qilmaydigan biron-bir narsani bajarishga rozi bo‘lsa, keyinchalar uning fikri
e‘tiqodi
xulqqa
bo‘lgan xulqni namoyon qilishga rozi bo‘lsa, oqibatda xulq va axloqiy qarashlar o‘rtasidagi dissonans axloqiylik darajasi pasayishiga olib keladi. 2) mushkul qarorni qabul qilishdan keyin paydo bo‘ladigan dissonans. Mushkul qaror deb tanlov zaruriyatini tug‘dirayotgan muqobil variantlar yoqimliligiga ko‘ra o‘zaro yaqin bo‘lgan vaziyatga aytiladi. Bunday vaziyatlarda qaror qabul qilingandan so‘ng odam quyidagi ziddiyatlar natijasi bo‘lgan kognitiv dissonansni his etadi: tanlangan variantning salbiy jihatlari, rad etilgan variantning esa ijobiy jihatlari mavjud bo‘ladi. Qabul qilingan qaror qisman yaxshi emas, biroq u qabul qilinib bo‘lingan. Inkor etilgan variantning yaxshi tomonlari mavjud, biroq u rad etilib bo‘lgan. Eksperimental tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki: og‘ir qaror qabul qilingandan so‘ng vaqt o‘tishi bilan tanlangan qarorning ijobiy jihatlari ortib inkor etilgan qarorning ijobiy jihatlarini sub‘ektiv yoqimliligi pasayadi. Odam shu yo‘sinda kognitiv dissonansdan qutuladi: u qabul qilgan qarori inkor etilgan qarordan ko‘ra ancha yaxshi bo‘lganligiga o‘zini ishontiradi. Xulosa qilish mumkinki, mushkul qarorlar tanlangan qarorga muvofiq xulqni namoyon qilish ehtimolini oshiradi. Demak, kognitiv nazariyaga binoan, shaxs –
shaxsiy tajribasi qayta ishlanadigan (idrok etilayotgan va talqin qilinayotgan) shaxsga doir konstruktsiyalarning maxsus uyushtirilgan tizimidir. Mazkur yondashuv nuqtai nazaridan shaxs tuzilmasi individual jihatdan betakror konstruktlarning o‘ziga xos ierarxiyasi sifatida tushuniladi. Yüklə 461,29 Kb. Dostları ilə paylaş:
|