77
bo‘lgan yoshga bog`liq o‘zgarishlarni balki har bir yoshga bog`liq o‘zgarishlarni
balki har bir avlod uchun keng madaniy va tarixiy omillarni hisobga olishni talab
qiladi. P.Baltes 3 turdagi omillarni ajratgan. 1.YOshga bog`liq me`yorlar. 2.Tarixiy
me`yoriy. 3.Me`yoriy bo‘lmagan omillar. YOshga bog`liq me`yoriy
omillar bu
aytish mumkin bo‘lgan yoshdagi o‘zgarishlarda biologik tishlarni yorib chiqishi,
jinsiy etilishi (menopauza va b.q) va ijtimoiy ( maktabga chiqish, harbiy xizmatga
chaqiruv, nafaqaga chiqish va boshqalar) sodir bo‘ladi. Tarixiy me`yoriy omillar-
bu butun yosh davri kategoriyalariga (qatoriga) u yoki bu tarzda ta`sir
ko‘rsatadigan global (dolzarb) mashtabdagi tarixiy hodisalardir (urush, siyosiy va
iqtisodiy tarzda o‘zgarishi, epedemiya). Me`yoriy bo‘lmagan omillar- hayotning
aniq bir vaqti bilan bog`liq bo‘lmagan, lekin uni bazan keskin (birdan)
o‘zgartirishga qodir bo‘lgan, shaxs hodisalarini aks ettiradi (kasallik, jarohat,
muhim inson bilan uchrashuv ajrashish va boshqalar).
Aslida vaziyat bundanda
murakkab chunki, ajratilgan omillar ta`siri bir qator boshqa xususiyatlar, xususan
jins, yosh, irq, ijtimoiy mansubligi. So‘z inson hayot yo‘liga bu omillarning
murakkab qorishgan ta`siri haqida bermoqda.
SHunday qilib biz inson psixik rivojlanishini
aniqlovchi omillar
muammosiga asosiy e`tborni qaratib, O.Uotsonning klassik bexiviorizm nazariyasi,
B.Skinnerning operant o‘rgatish nazariyasi, A.Banduraning ijtimoiy kognitiv
nazariyasi va U.Bronfenbrennerning ekologik tizim modeli misolida rivojlanish
psixologiyasidagi xulq-atvor yondashuvi evolyutsiyasini kuzatdik.
Dostları ilə paylaş: