O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi namangan davlat universiteti pedagogika va psixologiya kaferdrasi

Ijtimoiy o‟qitish nazariyasining evolyutsiyasi 
Birinchi avlod (XXasrning 30-60 yillari) – N.Miller, D.Dollard, R.Sirs , 
B.Uovayting, B.Skinner bu tadqiqotchilarni xali bexiviorizm ham ijtimoiy o‘qitish
nazariyasiga kiritadilar)
Ikkinchi avlod (60-70 yil) – A.Bandura, R.Uoters, S.Biju, Dj. Gevirt va
boshqalar.
Uchinchi avlod (70-yildan boshlab) V.Xartup, E.Makkobi, Dj.Aronfrid, U.
Branfenbrener va boshqalar.
N.Miller va D.Dollard ijtimoiy o‘qitish yo‘nalishining birinchi
namoyondalari bo‘lib, bexivioral o‘qitishning asosiy tamoyillarini psixoanalitik 
nazariyaning ba`zi holat va g`oyalari bilan to‘ldirishga harakat qilganlar. Empirik
asos sifatida ular ham bola va hayvonlar xulq-atvorining ekspermental o‘rgatish 
ma`lumotlarini ayniqsa nevrotiklar xulq-atvoriga oid boy klinnik ma`lumotlarni
qo‘llash mumkin deb hisoblaganlar. Ekspermental xulq-atvorga o‘rgatishda 
boshqaning (modelning) harakatini kuzatishning ahamiyati ko‘rsatilgan bu yangi
reaktsiyani paydo bo‘lgunga qadar vaqtni qisqartirishda, sinov va xatolar sonini 
kamayishida ifodalaydi. Klassik bexiviorizm nazariyachilaridan farqli ravishda
ijtimoiy o‘qitish nazariyalari xulq-atvorda ichki motivatsiyaning rolini tan olib 
avvalo uning qo‘zg`atuvchi funktsiyasini muhimligini ta`kidlaydilar, ular organik
ehtiyojlardan 
kelib
chiquvchi 

(ochlik,

suvsizlik, 
og`riq)
birlamchi 
qo‘zg`atuvchilarni dravy, jahl, ayb, harakatlariga ehtiyoj, qo‘rquv, xavotirlanish
ikkimlamchi qo‘zg`atuvchilarni ajratganlar. Psixoanalizda xulq–atvorning asosiy 
regulyatori qoniqish tamoyili ular tomonidan qo‘llab-quvvatlash tamoyiliga
(rag`batlantirish) o‘zgartirilgan. Dastlab ijtimoiy o‘rgatish nazariyasi qat`iy 
ob`ektiv (pozitiv) empirik bilimlarini egallash metodlarini ishlab chiqishga yaqqol

---

69
ifodalangan yaqqol ifodalanga orivintatsiya bilan pozitiv va nopozitiv falsafiy 

asosiga qurilgan. Psixologik tadqiqot metadologiyasi rejalashtirishning puxtaligini

ma`lumotlarni qayd etishning tizimliligini bog`liq va bog`liq bo‘lmagan 
o‘zgaruvchilarni nazorat qilish va o‘zlashtirishni miqdoriy baholashning
mumkinligi talab qiladi. O‘tgan asrning 40-50 yillarida manipulyativ laboratoriya 
ekspermenti tadqiqotning hukumron metodi bo‘ldi.
Ijtimoiy o‘rgatishda bolalik o‘tib ketuvchi nevroz bilan qiyoslanganda xulq-
atvor buzilishi va desariantiya davri sifatiga tushunilgan. Bu tushunchalarda kelib
chiqib, bolani ijtimoiylashtirishi uchun ota-onaning vazifasi quydagilardan iborat 
bo‘lgan. Ovqatlanish, tuvakka o‘rgatish bolada agressiyaning namoyon bo‘lishi uni
jinsiy edentifikatsiyasi va me`yoriy xulq-atvorning boshqa xususiyatlari bilan 
bog`liq bo‘lgan yosh davriga oid muammolarni bartaraf qilish