O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy

Didaktik testlar yoki ko’p savolli va javobli testlar. Bu turdagi testlarda avval javoblar ro’yxati beriladi, keyin savollar beriladi, imtihon topshiruvchidan tayyor javoblardan moslarini topish talab qilinadi.

Misol. Javoblar. Ptolemey Beruniy Kolumb Magellan Eratosfen
Savollar: 1.Amerika qit’asiga kim boshchiligidagi ekspeditsiya birinchi bo’lib borgan?

2. 
   «Geografika» degan kitobni kim yozgan?
   
3. 
   Haritalarni daraja to’ri bilan tuzishni kim birinchi bo’lib taklif qilgan? 4.Globusni birinchi bo’lib kim yasagan?
   

5.Kemada kim birincha sayoxat qilgan?
Test savollari va javoblarini tuzishning eng muhim tomonlaridan biri uning vazifasini maqsadlarini va kimlarga mo’ljallangan hamda nimalar asosida tuzishni aniqlab olishdir.
Testlar vazifasiga ko’ra kundalik, oraliq va yakuniy testlarga hamda oliy o’quv yurtlariga qabul qilishda qo’llaniladigan umumiy yoki maxsus testlarga bo’linadi. Har bir yirik mavzu o’tib bo’lingandan so’ng o’tkaziladigan testlarning maqsadi, o’quvchilar va talabalarning mazkur mavzu bo’yicha bilimlarini qay darajada bilib olganliklarini aniqlashdir (kundalik nazorat). Har bir yirik bo’lim o’tib bo’lingandan keyin o’tkaziladigan testlar oraliq yoki chegaraviy nazoratni tashkil qiladi. Yakuniy test butun kurs o’tib bo’lingandan keyin sinov yoki imtihon tarzida o’tkaziladigan va o’quvchilar hamda talabalar egallagan bilim, malakalar ball bilan aniqlanadi. Oliy o’quv yurtlariga qabul qilishda ishlatiladigan testlar tegishli sohalar bo’yicha mutaxasislar tomonidan tuziladi.
Testlarning maqsadi o’quvchilar va talabalarning olgan bilim va malakalarini, fikrlash qobiliyatini, qaysi fanga yoki sohaga moyilligini aniqlashdan iboratdir. Har bir sinfda, har bir kursda turli xil murakkablikdagi bilim va malakalar tekshiriladi. Boshlang’ich tabiiy geografiya kursida test savollari va javoblari asosan quyidagi yo’nalishlar bo’yicha o’quvchilar bilim va malakalarini tekshirishga mo’ljallanadi: topografik va kartografik bilim va malakalar, tasavvurlar (Yerning qobiqlari, tuzilishi, o’lchamlari, tabiat uyg’unliklari va h.k.); o’z yashash joyining geografik xususiyatlari haqida bilimlar va dunyo aholisi haqidagi bilimlar.
Materiklar va okeanlar geografiyasi kursi bo’yicha test savollari va javoblari ikki yo’nalishda tuzilishi mumkin:

• 
  umumiy tushunchalar bo’yicha testlar quyidagi bilimlarni tekshirish uchun tuzilishi kerak: tabiat tarkiblari haqida umumiy tushunchalar tizimi bo’yicha bilimlar; umumiy geografik qonunlar haqidagi bilimlar;
  
• 
  yakka tushunchalar bo’yicha testlar har bir materik va okeanlar haqida quyidagi bilimlarni tekshirish uchun tuziladi; materik va okeanlarning geografik joylarini; tabiat tarkibining asosiy xususiyatlari,yirik geografik borliqlar
  

(obyektlar) ning joylashishi; tabiat uyg’unliklari (birliklari) ning joylashishi: har bir materikning aholisi va yillik davlatlari.
Iqtisodiy geografiya kursi bo’yicha test savollariga javoblari quyidagi bilim va malakalarni tekshirish uchun tuzilishi kerak:

• 
  umusmiy iqtisodiy geografik tushunchalar haqida bilimlar;
  
• 
  tarmoqlar geografiyasi haqida bilimlar;
  
• 
  alohida davlatlar, iqtisodiy zonalar, hududlar viloyatlar iqtisodiy geografiyasi haqida bilmlar;
  

Test savollari va javoblarini qanday ma’lumotlar vositasida tuzish kerak, bu ham eng muhim masalalardan biri bo’lib hisoblanadi. Test tuzayotganda doimo bitta qoidani esdan chiqarmaslik kerak, u ham bo’lsa test savollari va javoblarini dastur doirasida bo’lishi qoidasidir. Agar test savollari va javoblari dastur doirasiga kirmasa, o’quvchilar yoki talabalar savollarga noto’g’ri javob berishi mumkin. Har bir kurs va uning qoidalari bo’yicha tuzilgan testlar ham shu kurs yoki qism doirasidagi bilimlar asosida tuzilishi kerak. Test savollari va javoblari quyidagi ma’lumotlar asosida tuziladi:

• 
  tegishli darslik matni asosida;
  
• 
  darslikdagi haritalar, rasmlar, chizmalar va jadvallar vositasida;
  
• 
  tegishli sinflar va kurslar uchun chiqarilgan atlaslar va haritalar asosida;
  
• 
  tegishli kurslar uchun chiqarilgan metodik qo’llanma, ko’rsatma va yo’riqnomalar asosida;
  
• 
  fakultativ mashg’ulotlar bo’yicha darslik va qo’llanmalar asosida geografiya ma’lumotlar test savollari va javoblari tuzish darajasiga qarab quyidagi guruhlarga bo’linadi:
  
• 
  test savollari va javoblari oson tuziladigan ma’lumotlar ;
  
• 
  test savollari va javoblari qiyin tuziladigan ma’lumotlar;
  
• 
  test savollari va javoblari tuzib bo’lmaydigan yoki juda qiyin tuziladigan ma’lumotlar. Masalan, ayrim tushuncha va ta’riflar, jarayonning tavsifi kabi masalalar.
  

Testlar qamroviga qarab turlicha bo’lishi mumkin. Kursning ayrim mavzulariga, bo’limlariga tuzilgan testlar masalaning mohiyatini chuqur ochib beradi, mavzular juda chuqur va aniq yoritiladi. Yakuniy testlar esa asosan umumiy qonuniyatlar va xususiyatlarni ochib berishga yo’naltirilgan bo’lishi kerak. Testlar o’quvchilar bilmini tekshirishda va baholashda har qanday subьektiv shart – sharoitlarga qaramasdan bahoning obyektiv bo’lishini ta’minlaydi.
Ko’p javobli testlar tuzilayotganda quyidagi qoidalarga amal qilish lozim:

• 
  Javoblar eng kamida 3 ta bo’lishi kerak, javoblar qancha ko’p bo’lsa, tasodifiy baholar soni shuncha kam bo’ladi, odatda hozirgi paytda beshta javobli testlar keng tarqalgan;
  
• 
  Noto’g’ri javoblar ham haqiqatga yaqinroq bo’lishi kerak;
  

Testdagi har bir savol va unga berilgan javoblar o’quvchi va talabar chuqur o’ylashga, tafakkur qilishga majbur qilish kerak. Talabalar bilimini va malakasini tekshirishda test usulini qo’llashni quyidagi afzalliklari bor:
Test usulida o’tkazilgan imtihonda o’rganilgan hamma masalalarni talabalar qanday o’zlashtirganligini bira to’la aniqlash mumkin. Oddiy imtihonda buni iloji yo’q.
- talabalar yoki ko’pchilik talabalar qaysi mavzularni to’liq o’zlashtirgan, qaysilarni kam o’zlashtirgan, qaysi masalalarni qisman o’zlashtirgan, qaysilarini kam o’zlashtirgan yoki butunlay bilib olmaganligini aniqlash mumkin:

• 
  barcha talabalar bilmini qisqa vaqt ichida tekshirib olish mumkin.;
  
• 
  talabalar bilmini obyektiv baholash mumkin..
  

Test usulini qo’llashning qiyinchiliklari va noqulayliklari quyidagilardan iborat:

• 
  test savollari va javoblarini tuzish juda qiyin va katta ma’suliyatni talab qiladi;
  
• 
  talabalar bilan bevosita muloqotda bo’linmaydi;
  
• 
  talabaning ilmiy va og’zaki nutqini o’stirishga yordam bermaydi;
  
• 
  an’anaviy imtihon va sinovlarda talabalar bilmagan narsalarni bilib olishadi, ya’ni imtihon va sinov bilim berish usullaridan biri ekanligi test usulida bo’lmaydi;
  
• 
  talabalar 40-50 ta savolning qaysi biriga to’g’ri va qaysi biriga noto’g’ri javob berganliklarini ham bilmaydilar.
  

Shuning uchun testga talabalar bilmini tekshirish usullaridan biri sifatida qarash lozim. Lekin oliy o’quv yurtlariga qabul imtihonini test usulida o’tkazish eng maqul usul. Chunki bunda sub’ektivlikka o’rin qolmaydi. Test usuli EXM yordamida amalga oshirilishi kerak. Javoblarga qo’yladagan ballarni ham mashina xisoblashi kerak. .
Joriy testda muayyan mazmuni o’quvchilar yoki talabalar qanday o’zlashtirganini nazorat qilinadi, shuning uchun savollar maydaroq va chuqurroq bo’ladi. Oraliq testda savollar kengroq bo’ladi. Yakuniy testlar butun o’quv kursi materialini o’z ichiga oladi.

2.