V-BOB ILK INSTITUTSIONAL NAZARIYALAR 5.1. Jon R. Kommons (1862-1945) – institutsionalizmning ijtimoiy-huquqiy kursining etakchisi. Oila, kasaba uyushmalari, sanoat korporatsiyalari, huquqiy
munosabatlar va boshqalar kabi jamoaviy institutlarni o`rganar ekan, u
huquqiy institutlarga ustuvor ahamiyat berdi, u ―biznes tizimini saqlab
qolish uchun etarli darajada samarali qilish‖ va rad etishga urinishdan
kelib chiqdi. Uning nazariyasining asosiy qoidalari:
Qadriyat
tushunchasida
J.R.Kommons
huquqiy
jihatdan
foydalangan tovar maxsulotining tannarxi ―kollektiv institutlar‖ –
korporatsiyalar birlashmalari, aholi ijtimoiy guruhlari va qatlamlarining
kasbiy manfaatlarini ifodalovchi siyosiy partiyalarning marksistik sinfiy
kurash ta`limotiga qonuniy kelishuvi natijasidir, u davlat tomonidan
qonunchilik sohasidagi islohotlarni amalga oshirish va turli ―kollektiv
institutlar‖ rahbarlari tomonidan taqdim etilgan hukumatni yaratish
to`g`risidagi qoidaga qarshi chiqdi. U jamoatchilik fikri tomonidan
boshqariladigan
va
iqtisodiyotni
monopoliyadan
chiqaradigan
zarurligiga amin edi.
―Kapitalizmning
huquqiy
asoslari‖ (1924), ―Institutsional
iqtisodiyot‖ asosiy asarlarining markaziy g`oyasi, uning iqtisoddagi
o`rni (1934) va boshqalar – erkin raqobat kapitalizmining moliyaviy
bosqichiga evolyutsiyasi natijasidir. Uning mohiyati tadbirkorlarning
insofsiz monopoliyaviy raqobati ijtimoiy ziddiyatining kuchayishiga
sabab bo`ladi, uni faqat iqtisodiy islohotlar doirasidagi davlat huquqiy
qarorlari bilan bartaraf etish mumkin. Bu ma`muriy kapitalizm
bosqichiga o`tishni anglatadi.
Eslatib o`tamiz, J.R.Kommons, T.Veblen g`oyalari kabi, 30-
yillarda AQSH Prezidenti F.Ruzvel`tning yangi yo`nalishida o`z aksini
topdi.
