O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Uchki meristema usulida sogʻlom tuganaklar olish va ulardan elita 
yetishtirish tartibi. Keyingi vaqtlarda oʻsimliklarni termoterapiya va uchki 
(apikal) meristema to`qima usulida sogʻlomlashtirish yaxshi natijalarni bermoqda. 
Bu usullar quyidagicha o`tkaziladi. 
Kartoshka tuganaklarini issiq haroratda ushlash ularni barg buralish 
kasalligidan holi qilishga yordam beradi. Buning uchun tuganaklar termostatda 35 
– 37
0
C haroratda va 90% namlik sharoitida 30 sutka va undan ham ko`proq vaqt 
ushlanadi. Bu vaqt davomida tuganaklar 3 – 4 sm uzunlikdagi o`simtalar hosil 
qiladi. Bu o`simtalar sindirib olinib, 1 % li diasid eritmasida sterillanadi va 
meristema toqimasi ajratib olinib, koʻpaytiriladi.
Meristemani ajratib olish maxsus bokslarda, steril asboblar bilan binokulyar 
mikroskop ostida olib boriladi. Olingan meristema to`qimalari (150 – 200 mikron 
kattalikdagi) Murasige – Skuga oziq moddalari muhiti solingan probirkalarga 
qoʻyiladi va 25 – 27 
0
C havo harorati, 70 – 80 % namlikda sutkasiga 16 soat 
davomida 12 – 15 ming lyuks yorug`lik ta‘minlanib oʻstiriladi. Meristema 
to`qimalari 3 – 5 mm kattalikka yetganida ular yangi ozuqa muhitiga ko`chirib 
o`tkaziladi. Bu probirkadagi oʻsimliklar 7 – 8 sm.ga yetganidan keyin, ular bog`im 
oraliqlari bo`yicha bo`laklarga bo`linib, yangi ozuqa muhitiga o`tkaziladi. Shu 
tartibda kerakli miqdordagi sogʻlom oʻsimliklar olinadi.

---

56 
3 rasm. Kartoshkani uchki meristemasidan ajratib mini tuganaklar 
yetishtirish sxemasi 
Olingan meristema oʻsimliklari liniyalarida viruslarning bor yoki yo`qligini 
tekshirib ko`rish uchun turli usullardan (elektron – mikroskop, indikator, 
immunoferment va serologik) foydalaniladi. Sogʻlom oʻsimliklar keyingi 
ko`paytirishlar uchun qoldiriladi. Bu oʻsimliklardan sogʻlom tuganaklar olish 
uchun ular torf, kam va yog`och qirindilari 1:1:1 nisbatdagi aralashmasiga ekiladi. 
Olingan ko`chatlar issiqxona yoki dokalar bilan o`ralgan uychalarda ekilib, 
tuganaklar olinadi. Bunday tuganaklar ko`paytirilib, birlamchi urugʻchilik 
pitomniklariga beriladi. Bunday usulda sogʻlomlashtirilgan oʻsimliklar bargining 
ko`rinishi ( 4 – rasmda) keltirilgan.
Meristema to`qimalarini ajratib olish, o`stirish va ko`paytirish ishlari 
harorat, namlik va yorug`lik sun‘iy boshqarib turadigan uskunalar o`rnatilgan 
joylarda o`tkaziladi. Shuning uchun ham sogʻlomlashtirish ishlari maxsus 
biotexnologik laboratoriya bo`lishi hamda yuqori malakali mutaxassislar mexnatini 
talab qiladi. 

---

57 
Sogʻlomlashtirish ishlari birlamchi urugʻchilik bilan shug`ullanadigan ilmiy 
– tadqiqot muassasalarida olib boriladi.