O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Maydonining kattaligi.
- Dune okeani tagining geologik tuzilishi va relefi Okean tagi yer po‘stining tuzilishi.
|
Dunyo okeani tushunchasi. Dunyo okeani deb Yerning materik va
orollarini o‘rab turgan payonsiz suv qobig‘iga aytiladi. Okean tushunchasi yunonchadan tarjima qilinganda Yerni aylanib oqadigan azim daryo degan ma’noni bildiradi. Dune okeani Yerni suv qobig‘i bo‘lib, o‘zining fizik va kimyoviy xususiyatlari, suvining kimyoviy tarkibi, sayyora bo‘yicha akvatoriyasining tutashganligi jihatidan geografik qobiq va landshaft sferasining bir butun tabiiy geografik tizimini tashkil etadi. Dunyo okeani geografik qobiqda takrorlanmas tabiiy geografik hosila bo‘lib, u o‘ziga xos moda va energiya almashinish, fizik va kimyoviy, vertikal va gorizontal differensiatsiyalanish xususiyatlari bilan materiklardan farq qiladi. Maydonining kattaligi. Sayyoramizning 361 mln. km3 maydoni yoki 70,8% qismi okean suvi bilan qoplangan. Dune okeanining umumiy suv hajmi 1370 mln. km3, o‘rtacha chuqurligi 3795 m. okean suvi Yer yuzid natekis taqsimlangan. Uning katta qismi ekvatordan janubda, kamroq qismi esa shimolda joylashgan. Okean akvatoriyasi Shimoliy yarim sharning 61% ini, Janubiy yarim sharning 81% ini egallab olgan. Lekin ochiq va ichki dengizlar qo‘ltiqlar Janubiy yarim sharda ko‘p tarqalgan. 810 sh.k. dan shimolda va 560 bilan 650 j.k.lar o‘rtasida okean suvi Yer kurrasini uzluksiz halqa shaklida o‘rab olgan. Suv va quruqlik maydonining ko‘pligiga qarab Yer yuzasi Okean yarim shari va Materik yarim shariga bo‘linadi. Gidrosferaning nihoyatda katta qismi bo‘lgan okeanosfera atmosfera va yer po‘sti bilan o‘zaro uzluksiz aloqada. Shuning uchun Denyo okeanining ko‘pgina xususiyatlari atmosfera va yer po‘stiga bog‘liq. Dune okeani tagining geologik tuzilishi va relefi Okean tagi yer po‘stining tuzilishi. Dunyo okeani tagi suv sathidan turli xil chuqurlikda joylashgan. Uning yuzasi relefining va yer po‘stining tuzilishiga ko‘ra bir-biridan keskin farq qiladigan global morfostrukturalardan – suvosti materik chekkasi, o‘tkinchi zona, okean lojesi va o‘rtalik okean tizmalaridan tarkib topgan. Ularning har biri okean tagidagi yer po‘stining alohida-alohida tiplariga to‘g‘ri keladi. Jumladan, materikning suvosti chekkasi yer po‘stining materik tipiga, okean lojesi okeanik tipga, o‘rtalik okean tizmalari riftogenal tipga va o‘tkinchi zona geosinklinal tipga mansub. Okean tagi yirik relef shakllarining vujudga kelishida yer po‘stining vertikal va gorintal harakatlari asosiy rol o‘ynagan. Dunyo okeani tagi global morfostrukturalar o‘znavbatida ikkinchi darajali megamorfostrukturalarga bo‘linadi. Materikning suvosti chekkasi materik sayozligi yoki shelf, materik yon bag‘ri va materik etagidan iborat. O‘tkinchi zona cheka dengiz botiqlari, orollar yoy iva chuqur suv tagi cho‘kmalariga bo‘linadi. Okean lojesi okean botiqlaridan va okean ko‘tarilmalaridan tashkil topgan. O‘rtalik okean tizmalari riftli va tomonli zonalarga bo‘linadi. Okean tagi yer po‘stining materik tipi okean tipiga nisbatan keng tarqalgan va o‘rtacha qalinligi 35 km ni tashkil etadi. Uning yuqori qatlami cho‘kindi jinslardan, quyi qismi granitli va bazaltli qatlamlardan iborat. Okean lojesi tagidagi yer po‘sti okeanik po‘st deb atalib, uning qalinligi taxminan 7 km ga teng. Okeanik yer po‘stining yuqori 1 km qalinlikdagi qismi cho‘kindi qatlamdan, undan pastda qalinligi 1 km atrofida bo‘lgan zichroq jinsli ikkinchi qatlamdan va eng pastda qalinligi 5 km ga teng bo‘lgan bazalt qatlamidan tuzilgan. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|