O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»

Okean tagi yotqiziqlari. Okean tagi yotqiziqlari mayda qattiq ma’danli
zarrachalarning suv ostiga cho‘kishidan hosil bo‘lgan turli qalinlikdagi g‘ovak 
qatlamdir. Ular kelib chiqishiga ko‘ra terrigen, biogen, vulkanogen, poligen va
xemogen yotqiziqlarga bo‘linadi. 
Terrigen yotqiziqlar materiklarning suv ostidagi chekkalarida, okean
lojesining materik etagi bilan tutashgan qismida, chuqur suv osti cho‘kmalarida 
keng tarqalgan. Ularning asosiy qismi materiklardan Dunyo okeaniga mayda
zarrachalar shaklida daryo oqimi, shamol, qirg‘oq muzlari, aysberglar va qirg‘oq 
abraziyasi yordamida kelib tushadi. Terrigen yotqiziqlarning qalinligi materik yon
bag‘rida bir necha metrdan materik etagiga yaqin bo‘lgan zonalarda 2000-3000 m 
gacha boradi.
Biogen yotqiziqlar ohakli va kremniyli cho‘kindilardan tashkil topgan. Ular 
Dunyo okeanining ekvatorial, subekvatorial, tropik, subtropik va mo‘’tadil kenglik
mintaqalarida ko‘poq tarqalgan. Ohakli yotqiziqlar okean lojesida foraminifera va 
kokkolit –foraminifera cho‘kindilaridan, sayoz joylarda chig‘anoq va marjon
cho‘kindilaridan iborat. Kremniyli yotqiziqlar radiolyariya va diatom 
cho‘kindilaridan tashkil topgan.

---

---

Suv osti vulkanizmi rivojlangan zonalarda va vulkan massivlariga yaqin

bo‘lgan joylarda vulkanogen yotqiziqlar shakllangan. Vulkanik yotqiziqlar 
tarkibida okean yer po‘stining katta chuqurliklariga xos bo‘lgan ma’danlar va
vulkanik shishalar ko‘pchilikni tashkil etadi. Vulkanogen yotqiziqlar orasida 
palagonik cho‘kindilar alohida o‘rin tutadi.
Poligen yotqiziqlar Dunyo okeanining 4500-5000 m va undan ham chuqur 
botiqlarida uchraydi. Bu yotqiziqlar chuqur suv qizil gillaridan tashkil topgan.
Qizil gillar tarkibida doimiy ravishda kremniyli biogen qoldiqlar ishtirok etadi. 
Dengiz suvlarida va okean tagida kimyoviy jarayonlar natijasida kimyoviy
cho‘kindilar hosil bo‘ladi. Ular xemogen yotqiziqlar deb ataladi. Bulardan tashqari 
okean tagi yotqiziqlarining hosil bo‘lishida kosmik changlar ham ishtirok etadi.
Dunyo okeani tagining 150 mln. km2 maydoni karbonatli yotqiziqlar, 110 mln. 
km2 maydoni chuqur suv qizil gillari va 60 mln. km2 maydoni kremniyli gillar
bilan band.