O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sh. Dj. Ergashxodjaeva strategik marketing toshkent – 2019

4.3-rasm. Bozorning mutlaq salohiyati 

Talab determinantlari. Yuqorida ko‘rsatib o‘tilganidek, bozor talabi – bu
talab determinantlari deb ataladigan bir necha o‘zgaruvchilarning funksiyalaridir.
Talabning evolyusiyasini ikki xil omillar guruhi: nazorat qilinmaydigan yoki tashqi
omillar hamda firmaning nazorat qilinadigan yoki ichki omillari vujudga keltiradi.
Nazorat qilinadigan omillar - operasion marketing vositalari bo‘lib, firma
ulardan talabga ta’sir ko‘rsatishda foydalaniladi. Ularni to‘rtta mezonga birlashtirish
mumkin bo‘lib, bu mezonlarni Mak Karti ingliz tilidagi Product (tovar), Place 
(o‘rin, joy, bu erda sotish, o‘tkazish ma’nosida), Price (narx) va Promotion (siljitish,
ya’ni sotuvni rag‘batlantirish) so‘zlarining bosh harflari bo‘yicha “to‘rtta P (R)” deb
atagan. Aynan mana shu mezonlar marketing bosimi vositalari, ya’ni firma
mahsulotiga bo‘lgan talabning determinantlaridir.
Shuni ham qayd qilib o‘tish lozimki, faol marketing ko‘rsatkichlarini
aniqlashning mazkur usuli asosan firmaga mo‘ljallangan bo‘lib, ma’lum darajada
xaridorga ham qaratilgan. Xaridor nuqtai nazaridan qaraganda esa, “to‘rtta R”
“to‘rtta C” larni anglatadi
1
:
-tovar, yoki xaridor muammosini «hal qilish», ya’ni vujudga keltiriladigan

1
Т.А. Гайдаенко. Маркетинговое управление.- М.: Эксмо,2008.-178 с.

---

---

81

ne’matlar to‘plami, muhtojlik va ehtiyojlar (Sustomer needs and wants).
-narx, ya’ni xaridor o‘zi tanlagan tovarning ne’matlaridan foydalanish uchun
sarflagan xarajatlari majmuasi (Cost to customer);
-o‘rin, joy yoki tovarlarni xaridorlar uchun eng qulay tarzda taqdim qilish
(Convenience);
-siljitish yoki taklif qilinayotgan tovarning ustunligi haqida xabar berayotgan