O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Mening shahrim 
Biz Toshkent 
shahrida
yashaymiz. Toshkentda yuzlab favvoralar bor. Ular 
shahar havosini salqin saqlaydi. 
Kuzda bog`larda barglar 
sarg`ayib
to`kilsa ham, shahar go`zalligini 
yo`qotmaydi. 
Men har kuni 
singlimni
bog`cha olib borayotib daraxtlarni kuzataman. 
Burnimizga
urilgan xushbo`y hidlar haqida 
ikkalamiz
ham 
og`zimizni
yumaymay 
gapiramiz. 

---

553 
Matndagi ajratib berilgan so`zlarni qayta o`qing. 
Yo`lda ko`rganlarimiz onamizga so`zlab beramiz. 
Tilak--- tilak+im-----tilagim; taroq----taroq +im----tarog`im
so`zlari ustida 
ham shu tarzda ishlanadi. Izohli diktantda o`quvchilar qoidalarga oid so`zlarning 
tagiga chizadilar. CHunonchi, 2-sinfda son mavzusini o`rganishda 259-mashqni 
ishlash jarayonida quyidagi maqol berilgan: 
Qirq ko`ylagi bor.Bir tugmasi yo`q. 
Mazkur maqoldagi 
ko`ylagi
so`zi yuzasidan to`liq bo`lmagan tahlil o`tkaziladi. 
Bu ish orqali o`quvchilar tovush o`zgarishi bo`lgan so`z bilan amaliy tanishib, 
imlosini o`zlashtiradilar. Bu imlo qoidasi 4-sinfda nazariyaga asoslangan holda 
o`rgatiladi. Shu mavzuni mustahkamlash va o`quvchilar bilimini nazorat qilishda 
izohli diktant o`tkaziladi.
Quyida izohli diktant uchun matnlar namunasini keltiramiz: 
Topishmoq 
Qulog`i zo`r yilpig`ich, 
Tumshug`ida barcha kuch. 
Toshni ko`taradi dast, 
Bahaybat zo`rligi rost
34
. 
O`zi bir qarich, 
Qu`rug`i o`n bir qarich
35
. 
So`z tarkibi tahlili 3-4- sinflarda o`tkaziladi. Ayniqsa, yozma ish natijalari 
tahlili darslarida keng qo`llash imloni o`rgatishda samarali yordam beradi. 
Saylanma diktantda
o’quvchilar diktovka qilingan gaplar yoki matnning 
hammasini yozmaydilar. Uning o’qituvchining topshirig’iga mos qisminigina 
(o’rganilgan qoida asosida yoziladigan so’zlarni, so’z birikmalarini) yozadilar. 
Masalan, bosh harf bilan yoziladigan so’zlarnigina yozish (1-sinf), qaratqich 
kelishigidagi so’zni u bog’langan ot bilan yoki tushum kelishigidagi so’zni u 
bog’langan fe’l bilan birga yozish (4-sinf) kabi. Saylanma diktant o’quvchilarda 
34
Q.Abdullayeva, S.Rahmonbekova. Diktantlar to`plami. –T.: ”Niso poligraf” nashriyoti. 2012. 173-bet. 
35
Q.Abdullayeva, S.Rahmonbekova. Diktantlar to`plami. –T.: ”Niso poligraf” nashriyoti. 2012. 147-bet. 

---

554 
imloviy ziyraklikni o’stiradi. Masalan, bosh harf bilan yoziladigan so`zlarnigina 
yozish (1-sinf), qaratqich kelishigidagi so`zni u bog`langan ot bilan yoki tushum 
kelishigidagi so`zni u bog`langan fe`l bilan birga yozish (4-sinf) kabi.
Saylanma diktant uchun diktant namunasi va topshiriq: Bosh harf bilan 
yoziladigan so`zlarni saylab yozing.