O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

4. Predmet nomlari va belgi bildirgan so’zlarni guruhlarga ajratish.
Bunda 
so’zlar 
choynak, tesha, bolta, piyola, arra, tarelka
kabi aralash beriladi. O’quvchilar 

---

604 
guruhlab, 
idishlar nomi: choynak, piyola, ... ; ish qurollari nomi: tesha, bolta, ... 
kabi yozadilar. Narsa belgisini bildirgan so’zlar ham aralash beriladi, bolalar to’rt 
guruhga (rang, maza, shakl, xususiyat) ajratadilar. 
5. Qarama-qarshi qo’yish bilan umumlashtirish: 
qaldirg’och, chumchuq, 
bulbul 
− qushlar,
 tovuq, xo’roz, kurkalar-chi? (Parrandalar.) 
Mantiqiy mashqlar sermazmun bo’lishi, o’quvchilarning tajribasi bilan 
bog’lanishi, ularni to’g’ri fikrlashga o’rgatishi, bilimlariga aniqlik kiritishi va 
tartibga solishga xizmat qilishi lozim. Bunday mashqlardan o’rni bilan boshqa 
darslarda ham, o’qish va grammatika darslarida ham foydalaniladi. 
 
So’z va iboralar ustida ishlashda topishmoqlardan foydalanish 
O’qituvchi darslar davomida o’quvchilarda tabiatda qanday suvlar, bulutlar 
bo’lishi haqida tasavvur hosil qilib boradi. So’z turkumlarini o’rganish jarayonida 
suv, bulut, umuman tabiat hodilari haqida topishmoqlar aytadi, o’quvchilar javobini
topadi. O’quvchilardan javobini topishingizda topishmoq matnidagi qaysi so’zlarga 
eotibor berdingiz? Bu so’zlarga so’roq berib, qaysi so’z turkumiga kirishini aniqlash 
topshrig’i beriladi. Topishmoq bulut va yomg’ir haqida. Bu topshiriqni bajarib 
bo’lgishgach: “Suv, yomg’ir, bulut haqida gaplar tuzing. Tuzgan gaplaringiz nima 
haqida? Ular nimasi bilan o’xshash va nimasi bilan farq kilyapti? Siz tuzgan 
gaplaringizda suv, yomg’ir, bulutning qaysi xususiyatlarini aytdingiz?” topshirig’i 
beriladi. O’quvchilar qo’yidagicha gaplar tuzadilar: 
Yozda anhorning muzdek suvida cho’milamiz. Kuzda aniqlarda tiniq suv oqadi. 
Bahorda tog’lardan loyqa suvlar tushadi. Biz paxtazorga jildirab oqayotgan suvni 
tomosha qildik. Onam yomg’ir suvini isitib kir yuvadi. Qora bulut osmonda 
ko’ringanda yomg’ir yog’adi. Qishda osmonda pag’a-pag’a qora bulutlar bo’ladi. 
Yozda osmonda oppoq bulutlar suzib yuradi. Bahorda yomg’ir ko’p yog’sa, o’tlar 
ko’karadi. Yomg’ir ko’p yog’sa, cho’llarda o’t ko’payadi, qo’y-qo’zilar maza qilib 
yeydi. 
O’quvchilar suv,bulut,yomg’irning xususiyatlarini bildirgan quyidagi so’zlarni 
aytadilar: tiniq, loyqa, muzdek, qora, oppoq, pag’a-pag’a. 

---

605 
Endi 185-mashqning matnini o’qing. Siz nima o’qidingiz? Topishmoq nima 
haqida ekan? Topishmoqda yomg’ir va bulutning qaysi xususiyatlari tilga olingan? 
O’quvchilar yomg’ir va bulutning xususiyatlarini bildirgan “oyog’i yo’q, pastga 
chopadi, bog’lar, sahrolar, hayot topadi, xafa bo’lib to’kar yosh, chiqmasa quyosh” 
kabi so’zlarni aytadilar, ularning turkumlarini aniqlaydilar.Tabiat hodisalariga doir 
topishmoqlar ayttiriladi. 
So’ng o’qituvchi quyidagi topishmoqlarni aytadi va ular (suv, yomg’ir, 
shudring, qor, tuman, buloq, do’l, qirov, qorparcha, ayoz) javoblarini topadilarva 
ularning xususiyatlarini bilib oladilar.
Men bor joyda gul unar,
Mensiz gulzor cho’l bo’lar. (