646
Ko’rsatilgan yo’nalishlarning hammasi har bir sinf o’quvchilari uchun,
ayniqsa, III va IV sinf o’quvchilari uchun muvofiq keladi.
Nutqiy xatolarni to’g’rilash va oldini olish til ustida ishlash bilan bog’lab,
maqsadga muvofiq holda uyushtiriladi.
Nutqiy xatolarni to’g’rilash.
O’quvchilar og’zaki va yozma nutqida yo’l
qo’ygan nutqiy xatolarni o’z vaqtida to’g’rilab borish zarur. O’quvchi yo’l qo’ygan
xatosining to’g’ri variantini o’zlashtirsin, imkoni bo’lsa, xatoning kelib chiqish
sababini tushunsin. Xatoni to’g’rilashning eng foydali usuli yo’l qo’ygan xatosini
o’quvchining o’zi to’g’rilashi hisoblanadi, agar o’quvchi xatosini to’g’rilay olmasa,
uni o’qituvchi to’g’rilaydi. Xato turiga qarab to’g’rilanadi: gap yoki so’z birikmasi
qayta tuziladi, so’z boshqasi bilan almashtiriladi, zarur so’z qo’shiladi, ortiqchasi
ustidan chiziladi.
Insho yoki bayonni tahlil qilish darsida xatolar ustida ishlash maqsadi uchun
darsning ikkinchi qismi – 20-25 minuti ajratiladi. O’qituvchi o’quvchilar insho yoki
bayonni qanday yozganlari
haqida qisqa tushuncha berib, eng yaxshi yozilgan
matnni o’qib beradi, mazmundagi, mavzuni yoritishdagi kamchiliklar, imloviy va
nutqiy xatolar aniqlanadi. Yo’l qo’yilgan xatoni to’g’rilash yo’li tushuntiriladi.
SHundan so’ng xato ustida birgalikda ishlanadi: o’qituvchi yo’l qo’yilgan xatoning
bir turini to’g’rilash yuzasidan topshiriq beradi: «Noo’rin ishlatilgan so’zni boshqasi
bilan almashtiring». Xatosi bor matnni o’qib yoki yozib beradi, o’quvchilar yo’l
qo’yilgan
xatoni topadilar, maqsadga muvofiq so’z bilan almashtirib, uni
to’g’rilaydilar va tushuntiradilar.
Ayrim o’quvchilar yo’l qo’ygan individual xatolar darsdan tashqari vaqtda,
qo’shimcha mashg’ulot jarayonida to’g’rilanadi. O’quvchi bilan individual suhbatda
ham, sinfda jamoa bo’lib ishlash jarayonidagi kabi
bolalarning aqliy faolligiga,
yaoni u xatosi nimadaligini tushunibgina qolmay, balki uni to’g’rilashi va
tushuntirishiga erishish muhimdir.
Grammatikaga oid mavzuni o’rganishda o’quvchilar yo’l qo’yishi mumkin
bo’lgan xatoning oldini olish uchun mazkur mavzu
ularga qanday imkoniyatlar
yaratishi tushuntiriladi. Masalan, «Olmosh» mavzusini o’rganganda, kishilik
647
olmoshlarining takrorlangan so’zlar o’rnida qanday ishlatilishi o’quvchilarga
misollar bilan tushuntirilsa, ular ham insho yoki
bayon yozishda shunga rioya
qiladilar.
O’quvchilarning og’zaki va yozma nutqini o’stirishdagi muvaffaqiyat quyidagi
Dostları ilə paylaş: