O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Savod o’rgatish mashqlarining asosiy turlari
Tovush ustida ishlash.
Tovush savod o’rgatishning asosi bo’lib xizmat qiladi. 
Savod o’rgatish davrida so’z va bo’g’inlarni tovush tomonidan analiz va sintez 
qilish, tovush va ularning artikulyatsiyasini analiz qilish mashqlari o’tkaziladi, 
diktsiya (ravshan, burro gapirish) ustida ishlanadi, logopedik ishlar olib boriladi. 
Tovush ustida ishlash harf ustida ishlash bilan, ayniqsa, kesma harflardan so’z tuzish 

---

61 
kabi sintez qilish usullarida birlashib ketadi; tovush va harf o’rtasidagi munosabatni 
doimo aniqlab borish o’qish malakalarini shakllantirish uchun ham, imloviy jihatdan 
savodli yozish asosini yaratish uchun ham foydalidir. 
Tovushni analiz va sintez qilish usullarini S.P.Redozubov to’liq ishlab 
chiqqan
14
. O’zbek tilida savod o’rgatishda ham, asosan, quyidagi usullardan 
foydalaniladi: 
I. Analiz mashqlari. 
1. Nutq (gap)dan so’zni ajratish; so’zni aniq talaffuz qilish; 
bo’g’inlarga bo’lish va bo’g’inlarni aniq talaffuz qilish, urg’uli bo’g’inni ajratish va 
uni boshqa bo’g’inlardan farqlab, kuchli talaffuz qilib o’qish, maxsus tovushni 
ajratgan holda so’zni bo’g’inlab o’qish 
(aaaa-na, nooon, iiin, sssa-na, ki-yyyik, 
iiish). 
2. Darsda o’rganiladigan yangi tovushni ajratish. Bunday tovushni birinchi 
marta ajratishning bir necha usuli bor: 
a) so’zdan tovushni cho’zib talaffuz qilish bilan ajratish: 
aaa-na, 
looo-la, booo-la;
b) undosh tovushni yopiq bo’g’indan ajratish: 
Usss-mon, O-limmm, A-minnn.
v) sirg’aluvchi undoshni ochiq bo’g’indan ajratish: 
sssa-na, tu-yyya, zzzi-rak; 
g) bo’g’in hosil qilgan bir unlini ajratish: 
o-na, u-num, o’-tin, a-na, e-tik, i-pak; 
d) o’rganilgan tovushni so’z boshida kelgan so’zlardan ajratish (so’zni 
o’qituvchi aytadi, birinchi tovushni esa o’quvchi aytadi):