O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Tushunchani o’zlashtirish ustida ishlash jarayoni 
Grammatik tushunchani o’zlashtirish uzoq davom etadigan va kichik yoshdagi
o’quvchilar uchun ancha murakkab jarayondir. O’qituvchi boshlang’ich sinflarda 
tushunchani o’zlashtirishga oid ishlarni tashkil etishda o’rganiladigan 
tushunchaning lingvistik mohiyatini, bilimlarni o’zlashtirish jarayonining 
psixologik-didaktik xususiyatlarini, o’quvchilarning nutqiy va aqliy o’sishi bir-
birini taqozo etishini, grammatik bilimning nutqdagi o’rnini asos qilib oladi. 

---

425 
Grammatik 
tushunchalarda 
til 
hodisalarining 
muhim 
belgilari 
umumlashtiriladi. 
Tushunchani 
o’zlashtirish ustida ishlash 
jarayonida 
o’rganiladigan tushunchaning muhim belgilarini ajratpsh maqsadida muayyan til 
materiali analiz qilinadi. Masalan, so’z o’zgartuvchi qo’shimcha uchun quyidagi 
ikki muhim belgi xarakterli:
1) so’z o’zgartuvchi qo’shimcha – so’zning o’zgaradigan qismi;
2) so’z o’zgartuvchi qo’shimcha sintaktik vazifani bajaradi, yaoni gapda 
so’zlarni bog’lash uchun xizmat qiladi.
Tushunchani o’zlashtirishga oid ishlarda o’qituvchi muayyan bir 
tushunchaning muhim belgilarini aniqlab oladi, dastur talabiga ko’ra, shu sinf 
o’quvchilarini tushunchaning qanday belgilari bilan tanishtirishni, foydalanganda 
yaxshi natija beradigan leksik materiallarni, metodik usul va vositalarni belgilab 
oladi. 
Til materialini analiz qilish jarayonida o’rganiladigan tushunchaning muhim 
belgilari ajratiladi 
(tushuncha ustida ishlashning birinchi bosqichi)
, so’ng belgilar 
o’rtasidagi bog’lanish topiladi, bir tushunchaning xususiyati sifatida ular orasidagi 
o’zaro munosabati aniqlanadi, atama beriladi 
(tushuncha ustida ishlashning 
ikkinchi bosqichi)
. O’quvchilar o’rganilgan tushuncha mohiyatini anglashlari va 
bilimlarni nutq tajribasiga tatbiq etishlari uchun tushuncha taorifini aniq ifodalash 
ustida ishlanadi