O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

Bog’lanishli nutqqa oid asosiy ko’nikmalar 
O’quvchilar nutqini o’stirish ularga aniq ko’nikmalarni singdirish demakdir. 
Boshlang’ich sinf o’quvchilari mustaqil mashq sifatida bog’lanishli nutqni 
o’stirishdan quyidagi ko’nikmalarni bilib oladilar: 
1. Mavzuni tushunish, chegarasini aniqlash va uni nisbatan to’liq yoritish 
ko’nikmasi.
 
Masalan, «Biz uy ishlarida ota-onamizga qanday yordamlashamiz?» 
mavzusi berilsa, o’quvchilar aniq bajargan ishlari haqida hikoya qiladilar. Ular 
mavzuni yaxshi tushunishlari uchun bayon matni qayta hikoya qildiriladi, inshoda 
esa berilgan mavzu yuzasidan mustaqil hikoyalash mashq qilinadi. 
2. Inshoni asosiy fikrga bo’ysundirish ko’nikmasi.
 
Bolalar ishi ma`lum fikrni 
(tabiatning ajoyib tasvirini idrok etish, o’zlarining baxtli hayotidan g’ururlanish, 
mehnatga va mehnatkash insonlarga muhabbatni) ifodalaydi. 
3. Hikoya, insho uchun mavzuga taalluqli, uni yoritishga zarur bo’lgan 
materialni yig’ish.
 
Bu bayonga ham taalluqli bo’lib, namunaviy matn tahlil qilinadi, 
mazmunini to’g’ri tushunish ustida ishlanadi, asosiy mazmun ajratiladi. 
4. Materialni tartibga solish, uni tegishli izchillikda joylashtirish, matn 
rejasini tuzish va shu reja asosida yozish ko’nikmasi. 
5. Fikrni adabiy til meoyorlariga rioya qilgan holda to’g’ri ifodalay olish 
ko’nikmasi.
Buning uchun bayon va inshoni nutqiy shakllantirishdan oldin unga til 
tomondan tayyorgarlik ko’riladi. 

---

620 
6. Matnni og’zaki yoki yozma tuzish, inshoni yozish, yaoni barcha 
tayyorgarlik ishlarini yakunlash ko’nikmasi. 
7. Yozilgan matnni takomillashtirish ko’nikmasi.
Bu ko’nikma o’z ijodiga 
tanqidiy munosabatda bo’lish asosida tarbiyalanadi. O’quvchilar material tanlashda 
va uni joylashtirishda, so’z tanlash, so’z birikmasi va gap tuzishda o’zlari yo’l 
qo’ygan kamchilikni, xatoni fahmlashga o’rgatib boriladi. 
O’qituvchidan o’quvchini navbatdagi inshoga tayyorlashda shu mashqning 
pedagogik maqsadini, o’quvchilarni nimaga o’rgatishni, tafakkuri va nutqini qanday 
boyitishni, shuningdek, mashqlar izchilligida shu inshoning tutgan o’rnini aniq ko’z 
oldiga keltirish talab etiladi. SHuning uchun o’quvchilarning bog’lanishli nutqini 
o’stirishga oid mashq turlarining bir yillik rejasini tuzib olish tavsiya etiladi. Rejada 
o’quvchilar yoshiga mos bayon va inshoning barcha turlari hisobga olinishi zarur. 
Metodik anoanaga ko’ra matnli mashqlar