O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi tоshkеnt dаvlаt iqtisоdiyot universitеti

 
4.6. Intensiv iqtisodiy o„sishning asosiy omillari 
Umumiy tarzda, makroiqtisodiy tahlil (iqtisodiy rivojlanish tahlili) uchta asosiy 
bosqichdan iborat. Birinchi bosqichda alohida firmalar va uy xo‗jaliklarining 
qarorlari nazariy jihatdan o‗rganiladi. Ikkinchi bosqichda jami individual qarorlarning 
umumiy holatga ta‘siri ko‗riladi, ya‘ni ular agregirlashgan holda makrodarajada 
qaraladi. Uchinchi bosqichda amaldagi makroiqtisodiy ma‘lumotlar yordamida ushbu 
nazariya yoki nazariy faraz (konsepsiya, model) to‗g‗ri yoki noto‗g‗ri ekanligi 
tekshiriladi.
Makroiqtisodiy dinamikaning asosiy tahlil varianti - bu jami (yalpi) talab va 
taklif nisbati, muvozanati va bunga ta‘sir qiluvchi omillarni o‗rganishdir. Umuman, 
muvozanatli iqtisodiy o‗sish - bu talab va taklif muvozanatining dinamikasidir. 
Demak, yalpi talab va taklifga ijobiy va salbiy, bevosita va bilvosita ta‘sir etuvchi 
omillar - iqtisodiy o‗sishga ham xuddi shunday ta‘sir ko‗rsatadi.
Analitik (formulalar asosidagi) talqinda iqtisodiyotdagi jami talab
 
(
Q
D
) 
quyidagi asosiy tarkibiy qismlar bilan aniqlanadi:. 
Q
D
= 
C
+ 
I
+ 
G
+ (
Ex
- 
Im
), 
(4.1) 
bu yerda: 
C
- iste‘mol, investitsion sarflar (
I
), davlat sarflari (
G
) va sof eksport (
Ex
-
Im
) bilan bog‗liq. 

---

97 
Iqtisodiyotdagi narxlar (
P
) va mavjud daromadlar doirasida tarkib topadigan 
jami talab (
Q
D
), boshqa variantda, yana davlat sarflariga, soliqlarga (
Tax
), bo‗lg‗usi 
qo‗ldagi daromadlarga - [
Q
-
Tax
]
f
, kapitalning chegaraviy unumdorligiga (
MPK
e
) va 
pul taklifiga (
M
) bog‗liq, deb ham qaralishi mumkin: 
Q
D
= 
Q
D
(
G
, 
Tax
, [
Q
-
Tax
]
f 
, 
MPK
e
, 
M
, 
P
).
(4.2) 
Jami taklif
 
(
Q
S
) - iqtisodiyotda mavjud sharoitlarda, narxlarga va ish haqi 
darajasiga qarab, yaratilgan jami mahsulotlar va xizmatlardan iborat. Yakuniy 
mahsulotlarga bo‗lgan talabga va ularning narxlariga, sarflanadigan omillarga, kapital 
va texnologiyaga qarab, firmalar foyda maksimum bo‗ladigan ishlab chiqarishni, uy 
xo‗jaliklari esa, ish haqi darajasiga va qulayligiga qarab, ish joylarini tanlashadi. 
Jami taklif (
Q
S
) yoki ishlab chiqarish, o‗z navbatida, asosiy omillar miqdorlariga 
(
K
, 
L
va , ya‘ni kapital, mehnat sarflari va texnologiyalarga, yoki, umumiyroq, 
ITTga) bog‗liq, 
Q
= 
Q
(
K
, 
L
, ) yoki 
Q
S
= 
Q
(
K
(+)
, 
L
(+)
, 
(+)
), (4.3) 
ya‘ni, an‘anaviy umumlashgan ishlab chiqarish funksiyasidek (IChF) ifodalanadi. 
Umumiy holda bularda: 
Q
S
=
f
(
X
1
, 
X
2
,...,
X
n
) - 
n
ta ishlab chiqarish omilini: kapital, 
mehnat, texnologiya, ITT, energiya, er, suv resurslarini va boshqalar cheklangan 
omillar sarflarini, shuningdek, jami talabda