Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Oʻzgaruvchan oʻsish modeli 
 
Yuqoridagi rasmda koʻrib turganimizdek, oʻzgaruvchan oʻsish 
modelini qoʻllash investorga korxona rivojlanishining mos davri 
uchun mumkin boʻlgan oʻsish sur’atlarini yoki uning qonuniy 
asoslangan oʻzgarishlarini aniqlash imkonini beradi. Korporativ 

---

- 
215 - 
moliyani boshqarish nazariyasi va amaliyotida oʻzgaruvchan oʻsish 
modelining xususiy holatlari sifatida ikki yoki uch davrli model keng 
qoʻllaniladi. 
Ikki davrli oʻsish modelida qandaydir 
T
davrgacha 
dividendlarning oʻzgarishi aniq bir obyektiv qonuniyatlar bilan 
bogʻlanmagan. Lekin 
T
davr boshlangandan soʻng ular 
g 
doimiy 
koeffitsient bilan oʻsadi.
Shunda investor 
DIV
1
, DIV
2
, ..., DIV
T 
dividendlar belgilanishi, 
shuningdek, 
T
davrning ham prognozini amalga oshirishi lozim. Bu 
holatda aksiyalar boʻyicha toʻlovlar oqimi ikki qismga: 
T
davrgacha 
va 
T
davrdan keyingi dividendlarga ajratiladi. Mos ravishda aksiya 
qiymati 
V
ikkala toʻlovlar oqimlari qiymati yigʻindisiga teng boʻladi: 
V=V
t
+V
t+1
. 
Mazkur holatda 
V
t 
miqdori 
T
davrdan oldin dividend 
toʻlovlarining berilgan 
r
stavkasi boʻyicha diskontlangan summasini 
oʻzida aks ettiradi. 
T
davrdan keyingi toʻlovlar oqimi doimiy 
koeffitsient bilan oʻzgartirilishi nazarda tutiladi. Uning qiymati 
V
t+1
 
doimiy oʻsish modeli boʻyicha aniqlanishi mumkin.
Shunda aksiya qiymati 
V 
quyidagi formula yordamida aniqlanishi 
mumkin: 
𝑉 = 𝑉
𝑇
+ 𝑉
𝑇+1
= ∑
𝐷𝐼𝑉
𝑡
(1 + 𝑟)
𝑡
+
𝐷𝐼𝑉
𝑇+1
(𝑟 − 𝑔)(1 + 𝑟)
𝑇
𝑇
𝑡=1
.
 
Oʻzgaruvchan oʻsish modeli boʻyicha investitsiya ichki daromad-
liligini hisoblash ma’lum bir murakkablikni oʻzida aks ettiradi va 
quyidagi tenglik asosida aniqlanadi: 
𝑃 = ∑
𝐷𝐼𝑉
𝑡
(1 + 𝑌)
𝑡
+
𝐷𝐼𝑉
𝑇+1
(𝑌 − 𝑔)(1 + 𝑌)
𝑇
𝑇
𝑡=1
.
 

---

- 
216 - 
Zamonaviy kompyuterlar va tegishli amaliy dasturlar paketlari 
mazkur koʻrsatkichni tezda va samarali aniqlashga imkon beradi. 
Misol koʻrib chiqamiz. 
Faraz qilaylik, A kompaniya aksiyalari boʻyicha keyingi ikki davr 
mobaynida dividend toʻlovlarining 25 foizlik oʻsishi kutilmoqda. 
Undan soʻng dividend toʻlovlari yillik oʻsish 5 foiz darajasida 
barqarorlashadi. Talab qilinadigan daromadlilik stavkasi 12 foiz. A 
kompaniya aksiyasi qiymatini aniqlang. 
𝑉 = 𝑉
𝑇
+ 𝑉
𝑇+1
=
(
2×(1+0,25)
(1+0,12)
+
2×(1+0,25)
2
(1+0,12)
2
) +
2×(1+0,25)
2
×(1+0,05)
(0,12−0,05)(1+0,12)
2
= 
42,08 birlik. 
Gordon modeli kabi ikki bosqichli model ham qator 
kamchiliklarga ega. Ulardan eng asosiylari sifatida quyidagilarni 
keltirish lozim: 
- alohida oʻsish davri davomiyligini aniqlashning zarurligi; 
- yuqori oʻsish bosqichida reinvestitsiya qilinadigan yoki 
jamgʻariladigan pul tushumlarini va toʻlanadigan past darajadagi 
dividendlarni korxonalarning yetarlicha baholay olmasligi; 
- juda past va barqaror dividendlarga oʻtish jarayonining juda tez 
sodir boʻlishi. 
Umuman bunday modellar tez rivojlanuvchi korxonalar, ya’ni 
mazkur 
bosqichda 
bozorning 
boshqa 
ishtirokchilari 
bilan 
taqqoslaganda qandaydir raqobat ustunligiga (masalan, nou-xau, 
alohida huquq, litsenziyalar, patentlar) ega korxonalarni baholash 
uchun koʻproq mos keladi.