Oltinchi bosqich – moliyaviy va soliq hisobini yuritishda asos
boʻlib xizmat qiluvchi tipik xoʻjalik operatsiyalarini tuzish bosqichi.
Bunda soliq boʻyicha har xil vaziyatlar, mumkin boʻlgan yoʻqotishlar,
shartli jarimalar va boshqa sanksiyalar natijasidagi moliyaviy
koʻrsatkichlar tarkibi tahlil qilinadi va rejalashtiriladi.
Yettinchi bosqich soliqlarni hisoblash va toʻlashning toʻgʻriligi
boʻyicha kam xarajatli soliq hisobi va nazoratini tashkil etish bilan
bevosita bogʻliq. Xatolarga yoʻl qoʻyish bilan bogʻliq risklarni
kamaytirishning asosiy usuli soliq hisob-kitoblarini ichki nazorat
qilish texnologiyasidan foydalanishdir.
Soliqlarni strategik rejalashtirish, joriy rejalashtirish, operativ
rejalashtirish hamda rejalashtirish boʻyicha samaradorlikni baholash
oʻziga xos yoʻnalishlari quyidagi rasmda keltirilgan (20.2-rasm).
Yuqorida soliqlarni rejalashtirish orqali korxonalarda soliqlarni
qonun doirasida kamaytirish elementlari, yoʻnalishlari haqida fikr
yuritdik. Korxonalarda soliqlarni rejalashtirishning samarali amal
qilishi davlat byudjeti daromadlarining qisqarishiga ham sabab
boʻladi. Bunday holatda korxonalarda soliqlarni rejalashtirishni
chegaralash boʻyicha davlat tomonidan ham qator chora-tadbirlar
amalga oshiriladi. Qator mamlakatlarda soliqlarni toʻlashdan
qochishning
oldini
olish
uchun,
shuningdek,
soliqlarni
rejalashtirishning qoʻllanish doirasini chegaralash imkonini beruvchi
maxsus metodlar ishlab chiqilgan. AQSH, Buyuk Britaniya va
Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida “antitransfert”, “antioffshor” va
-
306 -
“antidemping” qonunchiligi nihoyatda qattiq amal qiladi. Shuning
uchun korxona tomonidan soliqlarni kamaytirish faqat amaldagi
chegaralangan tizim doirasida amalga oshiriladi.
20.2-rasm.
