Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Soliqlarni rejalashtirish bosqichlari va yoʻnalishlari 
Soliq toʻlovlari rejasi, soliq kalendarini tuzish
Tashkilotning maqsad va vazifalarini, ishlab chiqarish va muomala 
sohalarini, faoliyat yoʻnalishlarini aniqlash
Tashkiliy-huquqiy va mulkchilik shaklini tanlash 
Soliq va buxgalteriya hisobining optimal variantlarini aniqlash 
Tarkibini – xolding sifatida yoki unda tarkibiy boʻlinmalarini yaratish 
haqidagi savollarga aniqlik kiritish
Tashkilotning va uning tarkibiy boʻlinmalari joylashuvini belgilash 
“Soliq doira”sini aniqlash 
Haqiqiy natijaning rejadagidan farqli miqdorini aniqlash, uning sabablarini 
tahlil qilish 
Tuzilgan shartnomalar boʻyicha joriy moliyaviy-xoʻjalik operatsiyalarini soliq 
oqibatlari nuqtai nazaridan tahlil qilish va shartnomalar optimal variantlarini 
aniqlash
Qonunchilik bilan taqdim etilgan soliq imtiyozlarini tahlil qilish va ularni 
qoʻllash samaradorligini baholash
Turli xil soliq guruhlari boʻyicha soliq bazalarini hisoblash, tahlil qilish va 
ularni boshqarish 
Ishlab chiqilgan usullar samaradorligini tavsiflovchi koʻrsatkichlar tizimini 
aniqlash 
Soliqlarni rejalashtirishning amaldagi tizimlarini muvofiqlashtirish 
Strategik 
rejalashtirish 
Joriy 
rejalashtirish 
Samaradorlikni 
baholash 
Operativ 
rejalashtirish 
SO
L
IQ
L
ARNI
 RE
JAL
ASH
T
IRIS
H
 B
O
SQ
IC
H
L
ARI
 

---

- 
307 - 
Hozirgi vaqtda soliq toʻlovchilarning soliqlarni qonuniy kamay-
tirish imkoniyatlarini pasaytirish maqsadida davlat tomonidan qoʻlla-
niladigan chora-tadbirlar sifatida quyidagilarini koʻrsatish mumkin:
-
qonunchilikdagi boʻshliqlarni toʻldirish; 
-
qonunchilikdagi qarama-qarshiliklarni bartaraf etish; 
-
ma’muriy ta’sir etish chora-tadbirlarini qoʻllash; 
Davlat qonunchilik hujjatlaridagi doimiy oʻzgarishlar sharoitida 
qonunchilikdagi boʻshliqlarni doimiy toʻldirib borishga hamda 
soliqlarni pasaytirishga imkon tugʻdiruvchi holatlarni bartaraf etish 
boʻyicha soliq qonunchiligiga tuzatishlar kiritishga harakat qiladi. 
Aynan shuning uchun uzoq muddat davomida soliqlarni 
rejalashtirishni mazkur usul (soliq qonunchiligidagi boʻshliqlardan 
foydalangan holda soliqlarni rejalashtirish usuli)da amalga 
oshirishning imkoniyati chegaralangan.
Mamlakatimiz soliq qonunchiligiga soliq prezumpsiyasi tamoyili 
kiritilishi natijasida soliq toʻlovchilar huquqi yuqori baholanishi joriy 
etilganligi 
sababli 
qonun 
chiqaruvchi 
organ 
tomonidan 
qonunchilikdagi qarama-qarshiliklarni bartaraf etishga alohida e’tibor 
qaratiladi.
Soliqlarni rejalashtirishni chegaralashning ma’muriy ta’sir etish 
chora-tadbirlarida soliq toʻlovchining soliqlarni joriy rejalashtirishi 
chegaralanadi. Soliq organlari soliqlarni oʻz vaqtida va toʻliq 
toʻlashni, zarur hujjatlarni taqdim etishni, tushuntirishlarni talab qilish 
huquqiga ega. Ular tekshiruvlar oʻtkazish va tegishli sanksiyalarni 
qoʻllash toʻgʻrisida qaror qabul qilishi mumkin. Misol sifatida yagona 
soliq toʻlovi boʻyicha soliq hisob-kitobini soliqlar va ularga 
tenglashtirilgan toʻlovlar toʻgʻrisidagi qonunchilikda oʻrnatilgan 
tartibda taqdim etmaslik holatida subyektning javobgarlikka tortilishi 
boʻyicha soliq organlarining huquqini keltirish mumkin. 
Soliqlarni qonun doirasida kamaytirishning oldini olish 
maqsadida davlat tomonidan qoʻllaniladigan chora-tadbirlar soliq 
qonunchiligining takomillashuviga va oʻz navbatida, byudjet 
daromadlarining oʻz vaqtida shakllanishiga xizmat qiladi.

---

- 
308 - 
Umuman, korxonalarda soliqlar boʻyicha pul oqimlarini 
boshqarishda soliqlarni rejalashtirishga qarama-qarshi ravishda davlat 
tomonidan qoʻllaniladigan chora-tadbirlarni ham inobatga olish lozim. 
Korxonalarda soliqlarni rejalashtirishni samarali tashkil etishda 
mazkur jarayonni zarur axborot bilan ta’minlash ham muhim ahamiyat 
kasb etadi. Shundan kelib chiqqan holda soliqlarni rejalashtirish 
jarayoni ishtirokchilarini ikki guruhga ajratish maqsadga muvofiq. 
Bular birinchidan, asosiy (hal qiluvchi) qatnashchilar: buxgalteriya, 
moliya, ichki audit xizmati, yuridik, reja boʻlimlari; ikkinchidan, 
yordamchi qatnashchilar: ishlab chiqarish, ta’minot savdo, marketing 
va boshqa boʻlimlar (20.3-rasm). Bunda soliqlarni rejalashtirish 
jarayonining bevosita ishtirokchisi sifatida u xoh asosiy qatnashchilar 
boʻlsin, xoh yordamchi ishtirokchilar boʻlsin oʻzining muhim oʻrniga 
ega hisoblanadi. Bu jarayonda koʻrsatib oʻtilayotgan biror bir 
boʻlimning ishtirok etmasligi korxona uchun soliq borasida jiddiy 
moliyaviy yoʻqotishlarga olib kelishi mumkin. 
20.3-rasm.