O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent Moliya instituti Islomov A. Egamov E

4 – mavzu. Klassik iqtisodiy maktabning vujudga kelishi 
R E J A: 
1. Klassik iqtisodiy maktabning paydo bo’lishining tarixiy shart-
sharoitlari va uning tavsifi 
2. U.Pettining iqtisodiy ta’limoti 
3. Buagilberning iqtisodiy ta’limoti 
4. Fiziokratlar 
5. A.Tyurgoning iqtisodiy ta’limoti 
6. Fiziokratizmning ahamiyati va uning tarixiy taqdiri 
1. Klassik iqtisodiy maktabning paydo bo’lishining tarixiy 
shart-sharoitlari va uning tavsifi 
 
Merkantilizmning emirilishi va klassik siyosiy iqtisod maktabining 
paydo bo’lishi (Angliyada) 
XVII
asrga to’g’ri keladi. 
XVI
asrning 
o’rtalarida boshlangan manufaktura davri 
XVII
asrga kelib sanoatning 
ayrim tarmoqlarining rivojlanishiga olib kel-di. Ayni paytda, qishloq 
xo’jaligida ham kapitalizm rivojlana boshladi. Buyuk Britaniya 
iqtisodiyoti dunyoda eng rivojlangan mamlakatga aylandi. 
XVIII
asrga 
kelib bu erda kapitalistik ishlab chiqarish munosabatlari faqat savdoda 
emas, balki sanoat va qish-loq xo’jaligida ham g’alaba qozondi. Bu 
jarayon mamlakatning ijtimoiy - iqtisodiy taraqqiyotiga yo’l ochib berdi. 
Ijtimoiy ishlab chiqarishning rivojlanishiga imkoniyat, tadbirkorlar 
tashabbusiga erkinlik berishga harakat qilgan kapitalistik tuzumning 
afzalliklarini nazariy jihatdan asoslab beradigan iqtisodiy ta’limotlar 
endi taqozo etila boshladi.
Demak, bu davrga kelib iqtisodiy ta’limotlarni rivojlan-tirish 
uchun, ya’ni iqtisodiyotni ob’ektiv tahlil qilish uchun qulay sharoit 
yaratildi. Mana shu sharoitda yashab ijod qilgan U.Petti, A.Smit, 
D.Rikardo, F.Kene va klassik siyosiy iqtisod maktabi-ning boshqa 
vakillari iqtisodiyotni ilmiy nuqtai nazardan tadqi-qot qildilar. Haqiqatan 
ham, mazkur davr yangi klassik siyosiy iqtisod maktabining 
boshlanganini bildiradi. Uning klassik deb atalishining asosiy sababi, 
eng avvalo, uning ko’plab nazariy va metodologik qoidalari chinakam 
ilmiy bo’lib, ular zamonaviy iq-tisodiy nazariya asosini tashkil etishidir. 
Aynan klassik siyosiy iqtisod vakillari tufayli iqtisodiy nazariya ilmiy 
fan maqomiga ega bo’ldi. Angliyada klassik siyosiy iqtisod maktabi-
ning dastlabki vakili U.Petti bo’lsa, Frantsiyada – P.Buagilber, F.Kene, 
46

---

A.Tyurgo hisoblanadi. Keyinchalik, bu maktab ta’limoti A.Smit, 
D.Rikardo J.B. Sey, T.Maltus tomonidan rivojlan-tirildi va J.S. Mill, 
K.Marks tomonidan yakunlandi. Ularni biz keyingi mavzularda ko’rib 
chiqamiz.