O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti
F.Xayek va uning ijtimoiy-iqtisodiy g„oyalari
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Baholar va ishlab chiqarish” (1929), “Pul nazariyasi va iqtisodiy sikl” (1933), “Foyda, foiz va investitsiyalar” (1939), “Kapitalning sof nazariyasi” (1941)
|
13.2. F.Xayek va uning ijtimoiy-iqtisodiy g„oyalari
Fridrix fon Xayek (1899–1992-y.) neoliberalizmning otasi hisoblanadi. U juda ko‗p iqtisodiy va ijtimoiy-falsafiy mazmundagi asarlar muallifi, ularning ichida asosiylari: “Baholar va ishlab chiqarish” (1929), “Pul nazariyasi va iqtisodiy sikl” (1933), “Foyda, foiz va investitsiyalar” (1939), “Kapitalning sof nazariyasi” (1941), “Qullikka yo„l” (1944), “Erkinlik konstitutsiyasi” (1960), “Sof pullar” (1976), “Erkin kishilarning siyosiy tizimi” (1973-1979). Inson erkinligining ustunligini F.Xayek bosh tamoyil sifatida ko‗rsatadi. Erkinlik – bu davlat tomonidan har qanday majbur qilishning bo‗lmasligi. F.Xayek fikriga ko‗ra davlat maorifni tashkil qilish bilan ham, ijtimoiy sug‗urtani tashkil qilish bilan ham, kvartira haqi stavkasini tartiblash bilan ham shug‗ullanmasligi kerak, bunday xatti-harakatlar ―ma‘muriy despotizm‖dan boshqa hech narsa emas; davlatning pul emissiyasini amalga oshirishdagi monopol huquqidan ham mahrum etish kerak; davlatga ishonib topshirish mumkin bo‗lgan maksimum narsa – bu qarilik pensiyalarini, ishsizlik bo‗yicha nafaqalarni to‗lash. F.Xayek ―o‗z-o‗zidan bo‗ladigan tartib‖ konsepsiyasini qattiq turib himoya qildi. Unga ko‗ra zamonaviy jamiyatni tavsiflovchi uning barcha elementlari yig‗indisi hech vaqt inson tomonidan ongli ravishda tashkil etilishi mumkin emas (chunki uning bilimi, ongi cheklangan), aksincha ular o‗z-o‗zidan yuz beradigan tartib doirasida rivojlanib boradi. ―Biz hodisalar o‗rtasidagi aloqani muayyan darajada tushunishimiz mumkin, lekin ularni boshqara olmaymiz‖, - deb yozadi F.Xayek. ijtimoiy tartib ongli xatti-harakat natijasi bo‗lishi mumkin emas. Jamiyatda o‗rnatilgan tartib o‗z-o‗zidan bo‗ladigan xatti-harakat natijasidir. F.Xayek makroiqtisodiy tahlilga salbiy munosabatda bo‗lgan. Uningcha, mikroiqtisodiy jarayonlarni tadqiq qilish bir butun iqtisodiyotning amal qilishini tushuntirib berish uchun zarur va yetarli hisoblanadi. Alohida xo‗jalik subyektlarining xatti-harakatining muvofiqlashuvi muammosi axborot yordamida hal etilib turiladi. Axborot bozor bahosi mexanizmi orqali kelib tushadi, u xo‗jalik ishtirokchilariga ustunlik beradi. Bozorning samaradorligi shunda ko‗rinadiki, unda aniq axborotlar yetarli va ular tez tarqaladi. Natijada ideal emas, lekin shunga yaqin muvozanat o‗rnatiladi. F.Xayek sotsializmni tanqid qiluvchilardan biri 278 sifatida to‗liq va operativ axborotga ega bo‗lmagan markaziy rejalashtirish bozor iqtisodiyotiga o‗xshab samarali amal qila olmasligini ko‗rsatib berdi. Baholarning bir markazdan o‗rnatilishi, ularning ustidan nazorat qilib turilishi, F.Xayekning fikri bo‗yicha, axborotning buzilishiga, noto‗g‗ri tarqalishiga olib keladi. Baho talab va taklifni to‗g‗ri aks ettirmaydi, mahsulotlarga bo‗lgan talab to‗g‗risida ishlab chiqaruvchi aniq tasavvurga ega bo‗lmaydi. F.Xayek bo‗yicha pul emissiyasiga bo‗lgan davlat monopoliyasi erkin jamiyat uchun zararli, negaki, hukumat bunday monopoliya yordamida o‗z fuqarolari hisobiga davlat muammolarini yechishga urinadi (masalan, davlat qarzi muammosi, davlat xarajatlarining ko‗payib ketishi va b.). U davlat emissiyasini xususiy emission banklarning erkin raqobati bilan almashtirishni taklif qiladi. Xususiy valyutalarni chiqarayotgan banklar o‗rtasidagi erkin raqobat natijasida odamlar kundalik hayotda foydalanish qo‗l keladigan ancha barqaror valyutani tanlash imkoniyatiga ega bo‗ladilar. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|