O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

10.3.Yangi keynschilik nazariyasi va muvofiqlashtirishda 
muammolar 
Boshqa zamonaviy iqtisodchilar simulyatsiya (qayta tekshirib 
ko‗rish), komplekslik va subyektiv modellardan makroiqtisodiy asosni 
rivojlantirishga harakat qildilar. Bunday modellarda institutsional 
xususiyatlar inson tabiatidan, deb bilingan va simulyatsiya, ya‘ni qayta- 
qayta tekshirib ko‗rish orqali qanday strategiyalar qolishi aniqlangan. Bu 
ishlar Keyns nazariyasining yangi asoslari rivojlantirilishi tarafdori 
bo‗lgan ―yangi keynschilar‖ maktabining yuzaga kelishiga sabab bo‗ldi. 
Ularning fikricha, mikroiqtisodiyotga mikroiqtisodiy asoslarda bo‗lgani 
kabi makroasoslar ham bo‗lishi kerak. Bu zamonaviy iqtisodchilar 
neokeynschilik modelining yangi klassik tanqidini qabul qilishni 
xohlaganlar, lekin ularning fikricha, Keyns nazariyasi va ratsional kutish 
nazariyalari o‗rtasida hech qanday qarama-qarshilik yo‗q. Bu ularni 
yangi klassiklarga optimal javob makroiqtisod uchun institutsional 
nuqtayi nazardan hayotiy mikroiqtisodiy asos topish emas, balki Keyns 
makroiqtisodiy nazariyasini anglab yetishning kaliti mikroiqtisod uchun 
makroasos topish kerakligini anglash, deb ta‘kidlashga undadi. Yalpi 
ishlab chiqarish funksiyasi korxona ishlab chiqarish funksiyasidan 
chiqarilishi mumkin emas va muvofiqlashtirishdagi muammolar sababli 
ishlab chiqarish hajmi tez o‗zgarib ketishi mumkin. Ular alohida olingan 
shaxsning qarori boshqalarning kelajakda kutilayotgan qaroriga qarab 
o‗zgaradi va shuning uchun iqtisodiyot kelajakni kutish boshqotirmasiga 
duch keladi.
Shunday qilib, ratsional odamlar jamiyati har bir inson ratsonal-
to‗g‗ri qaror qabul qiluvchi, lekin shaxsiy qabul qilgan ratsional 
qarorlarning natijasi oxir-oqibatda jamiyat uchun irratsional bo‗lib 
chiqadigan kelajakni kutish boshqotirmasiga duch keladilar. Yangi 
keynschilar fikriga ko‗ra insonlarni ratsional taxmin qila oladilar, deb 
qabul qilish yangi klassiklarning barcha bozorlar ijtimoiy zarur hajm 
sharoitida bo‗lganda fiskal va monetar siyosat foydasiz, degan xulosaga 
olib keladi. Lekin ular bu noto‗g‗ri faraz, ya‘ni tahlildan mantiqan kelib 
chiqadigan faraz emas, deb ta‘kidlaydilar. 
Masalan, insonlar birgalikda talab kam bo‗ladi, deb kutishlari 
mumkin va shuning uchun kamroq miqdorda tovar ishlab chiqarishlari 
mumkin: taklif kam, chunki kutilayotgan talab kam. Agar bir odam 
kelajakdagi talab miqdorining kamayishini kutganda, shu kutilayotgan 
Boston Toronto. P 426-436

---

227 
tushishning ta‘siriga mos ravishda taklif miqdorining tushishini 
kutilishini (taxminlarni) muvofiqlashtiruvchi tizim bo‗lmasa, taklif 
haddan tashqari tushib ketadi. Yangi keynschilar ratsional kutish 
nazariyasini emas, balki iqtisodiyot avtomatik tarzda ijtimoiy optimal 
darajada muvozanatlashadi, degan farazni qabul qila olmaganlar.
―Abstrakt o‗yin-nazariy modeldan boshlab umumiy muvozanatlik 
mavjudligini ko‗rsatadigan yangi keynschilik ishlarining asosiy qismi 
abstrakt va nazariydir‖
44
. Bu abstrakt modellarni tushuntiruvchi oraliq 
kitoblar mavjud emas, lekin ular buni qilishlari kerak edi. 
Keyns nazariyasiga qiziqishning oshishi Keyns iqtisodiy siyosati, 
deb nomlangan siyosat oldingi mavqeyini tiklab oldi, degani emas. 
1970- yillarda nazariy jihatdan samarali hisoblangan bo‗lsa ham, siyosiy 
jihatdan monetar siyosat, samaralimi yoki fiskal siyosat, degan 
munozara kuchayib bormoqda edi. Ko‗pchilik keynschilar monetar va 
fiskal siyosatdan amalda siyosiy jihatdan foydalanish qiyin edi va to‗g‗ri 
iqtisodiy tamoyillar emas, balki iqtisodiy siyosat byudjet taqchilligi va 
pul taklifning o‗sishiga sababchi bo‗lmoqda deb ta‘kidladilar. 
Yangi keynschilar va yangi klassiklar o‗rtasidagi munozara tez 
orada chigallashib ketdi. Bularni iqtisodiy ta‘limotlar tarixi fanida ko‗rib 
chiqish maqsadga muvofiq emas.