O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
ijtimoiy zarur mehnat miqdori bilangina
, ya‘ni ijtimoiy zarur ish vaqti bilangina belgilanadi . Har bir ayrim tovar o‗z jinsidan bo‗lgan tovarlarning faqat o‗rtacha nusxasi sifatida ahamiyatga egadir». Ijtimoiy zarur ish vaqti me‘yoriy ishlab chiqarish sharoitida va muayyan jamiyatdagi mehnat malakasi va intensivligining darajasi o„rtacha bo„lgan sharoitda biron-bir tovar tayyorlash uchun sarflanadigan vaqtdir . Ushbu tushunchalar yordamida qiymat qonuni shakllanadi: almashuv jarayonida (ekvivalent ekvivalentga singari) tovarlar o‗zining qiymati bo‗yicha ayirboshlanadi (ularda mujassamlashgan ijtimoiy zarur ish vaqti bo‗yicha). K.Marksning tasdiqlashicha, har qanday jamiyatda qiymat qonuniga amal qilmagan ayirboshlashning bo‗lishi mumkin emas. Qiymat esa, yuqorida qayd qilib o‗tganimizdek, ayni jamiyatda o‗rtacha mehnat sarflari bilan o‗lchanadi. Bu ayirboshlanadigan 159 tovarlarni taqqoslashning yagona o‗lchovi mehnat ekanligini bildiradi. Tovarlarning foydaliligi bunday umumiy o‗lchov bo‗la olmaydi, negaki, ular miqdor jihatidan taqqoslanmaydi. K.Marksning qiymat nazariyasining D.Rikardoning qiymat nazariyasidan farqlanishiga e‘tibor berish zarur. D.Rikardo tovarlarning nisbiy qiymati to‗g‗risida so‗z yuritadi: A va B tovarlar bir-biriga ayirboshlanadi, chunki ularni ishlab chiqarish taxminan bir xil mehnat sarflarini taqozo etadi. K.Marksda esa qiymat tovarga xos obyektiv xususiyatdir. Qo„shimcha qiymat nazariyasi. Qiymatni aniqlab va qiymat qonunini ta‘riflab bergach, K.Marks qo‗shimcha qiymatni tahlil qilishga o‗tdi. Bu uning nazariyasida markaziy tushuncha hisoblanadi. Bu yerda asosiy savol tug‗iladi: agar «ekvivalentli ayirboshlash» tamoyili bo‗yicha barcha mahsulotlar o‗z qiymatiga olinsa va sotilsa, unda qo‗shimcha qiymat qanday hosil bo‗ladi? Marks ta‘limoti bo‗yicha, u quyidagicha ishlab chiqariladi. Tovar ishlab chiqarish taraqqiyotining ma‘lum bosqichida pul kapitalga aylanadi. Tovar muomalasining formulasi T-P-T (tovar-pul- tovar), ya‘ni boshqa bir tovarni sotib olish uchun tovar sotishdir. Kapitalning umumiy formulasi P-T-P, ya‘ni sotish uchun tovarni sotib olishdir. T-P-T mazmuni: odamlar o‗rtasida har xil foydalilik ayirboshlanadi. P-T-P doiraviy aylanishda maqsad foyda olish hisoblanadi. Demak, P>P bo‗lishi kerak. Bu o‗sish qayerdan keladi? (Marks uni « qo„shimcha qiymat » deb ataydi). Qo‗shimcha qiymat tovarlar muomalasida paydo bo‗lmaydi, chunki tovar ekvivalentli ayirboshlanadi, qo‗shimcha qiymat bahoning ustiga qo‗shib sotishdan ham kelib chiqmaydi, chunki bunday bo‗lganda xaridor va sotuvchilarning o‗zaro yutuq va yutqiziqlari bir-birini qoplagan bo‗lar edi, holbuki, gap ayrim hodisa ustida emas, balki ommaviy, o‗rtacha, ijtimoiy hodisa ustida boradi. Qo‗shimcha qiymat olish uchun «pul egasi bozordan shunday bir tovar topish baxtiga erishmog‗i kerakki, bu tovar iste‘mol qiymatining o‗zi qiymat manbayi bo‗lishdek original bir xususiyatga ega bo‗lsin», u shunday tovar bo‗lishi kerakki, bu tovarni iste‘mol qilish jarayoni ayni paytda qiymat yaratish jarayoni ham bo‗lsin. Bunday tovar – ishchi kuchidir. Ishchi kuchining iste‘mol qilinishi mehnatdir, mehnat esa qiymat yaratadi. Pul egasi ishchi kuchini uning o‗z qiymati bo‗yicha sotib oladi. Ishchi kuchi tovarining qiymati ishchining va uning oilasining yashashi uchun zarur bo‗lgan tirikchilik vositalari qiymati bilan belgilanadi. Ishchi o‗z ishchi kuchi qiymatidan 160 ortiqcha qiymat yaratish xususiyatiga ega. Faraz qilaylik, ishchi kun bo‗yi 10 soat ishlaydi. Holbuki, ishchi 5 soat mobaynida (Marks atamasi bo‗yicha « Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|