169
chiqaruvchi kuchlari shu bilan birga bu antagonizmni yechish uchun
moddiy sharoit yaratadi».
Demak, K.Marksning nazariy konsepsiyasida ishlab chiqarish
shakli o‗zining maxsus xususiyatiga, o‗zining ichki mantig‗iga ega.
Ishlab chiqarishning rivojlanishi bilan yangi munosabatlar kelib chiqadi.
Ishlab chiqarish munosabatlari yig‗indisi jamiyatning moddiy bazasini
tashkil etadi, unga jamiyat ustqurmasi: huquq, ideologiya, siyosat, din va
boshqalar bog‗liq bo‗ladi. Huquq, siyosat, din bazis tomonidan
boshqarilib turiladi. Ishlab chiqarish omillari yig‗indisi jamiyatning
ishlab chiqaruvchi kuchlarini tashkil etadi. Industrial tizimi ishlab
chiqaruvchi kuchlarining muhim elementi, deb K.Marks ishlab chiqarish
vositalarini, eng avvalo, mehnat qurollarini, mashina va asbob-
uskunalarni hisoblagan. Jamiyatning ishlab chiqaruvchi kuchlarining
rivojlanishi (ya‘ni hozirgi zamon tushunchasida iqtisodiy o‗sish) ishlab
chiqarish munosabatlarining (yoki ijtimoiy-iqtisodiy tuzumning)
takomillashuvini taqozo etadi. U o‗z navbatida, ishlab chiqaruvchi
kuchlarning rivojlanishiga faol aks ta‘sir ko‗rsatadi, iqtisodiy o‗sishiga
imkon berishi yoki to‗sqinlik qilishi mumkin. Ijtimoiy organizmning
ikki tomoni o‗rtasidagi o‗zaro aloqa juda murakkab, ko‗p qirrali va
ziddiyatlidir. Iqtisodiyot yagona aniqlovchi omil hisoblanmaydi.
Jamiyatda amal qiluvchi ijtimoiy qonunlar ishlab chiqaruvchi
kuchlar bilan ishlab chiqarish munosabatlari o‗rtasidagi hamda ideologik
va siyosiy ustqurma bilan bazis o‗rtasidagi muvofiqlik tamoyilini
ifodalab beradi. Bunday muvofiqlik tamoyilining amal qilishi iqtisodiy
o‗sishga olib keladi, ishlab chiqarish munosabatlarining iqtisodiy
o‗sishiga to‗sqinlik qilishi esa bunday tamoyilning buzilganligini
bildiradi. Shu bois K.Marks fikricha, ular ijtimoiy taraqqiyot
dialektikasiga muvofiq o‗z o‗rnini boshqa progressiv ishlab chiqarish
munosabatlariga bo‗shatib berishi kerak.
Dostları ilə paylaş: