O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot univеrsitеti r. D. Alladustov, A. J. Xo„jamurodov

1. 
Fond birjasi va uni asosiy vazifalari va faoliyat sohasi 
O‗zbekiston Respublikasining qonun hujjatlariga ko‗ra fond birjasi – bu 
qimmatli qog‗ozlar bir maromda muomalada bo‗lishining zarur shart – sharoitini 
ta‘minlash, ularning bozor bahosini (qimmatli qog‗ozlar talab va taklifi o‗rtasidagi 
muvozanatni aks ettiruvchi narxlarni) belgilash va ularga doir ma‘lumotlarni 
keragicha tarqatish, qimmatli qog‗ozlar bozori qatnashchilarining kasb mahoratini 
yuqori darajada saqlab borish faoliyatining alohida sohasi bo‗lgan tashkilotdir. 
Fond birjasi qimmatli qog‗ozlar bilan birja faoliyatini yuritish uchun 
litsenziyaga ega bo‗lishi kerak. Fond birjalarining muassislari bo‗lib qimmatli 
qog‗ozlar bilan operatsiyalarni amalga oshirish uchun ruxsatnomaga (litsenziyaga) 
ega bo‗lgan yuridik va jis moniy shaxslar qatnashishi mumkin. Davlat hokimiyati va 
boshqaruvi idoralari, ularning xodimlari va mutaxassislari birjalarning muassislari 
sifatida ishtirok etishi mumkin emas. 

---

190 
Fond birjasida qimmatli qog‗ozlar bilan operatsiyalar quyidagi asosiy 
tamoyillarga muvofiq amalga oshiriladi: 
1. birja savdolarining ishtirokchilari, shuningdek, birja xizmatkorlari 
tomonidan qonunchilik va birja qoidalariga qat‘iy rioya qilinishi; 
2. birja savdolarining barcha ishtirokchilari uchun teng sharoitlar yaratilishi; 
3. birja savdolari o‗tkazilishini oldindan belgilangan joy va yil bilan 
reglamentlash yo‗li orqali ushbu savdolarning regla mentlanishini ta‘minlash; 
4. tuziladigan bitimlarning ixtiyoriyligi; 
5. amalda yuzaga kelgan talab va taklif asosida narxni belgilash; 
6. birja savdolariga ruxsat etilgan qimmatli qog‗ozlar haqidagi ishonchli va 
to‗liq ma‘lumotlarni zudlik bilan e‘lon qilish hamda birja savdolari ishtirokchilarini 
birja bitimlarining narxlari to‗g‗risida xabardor qilish; 
7. qonun 
yo‗li 
bilan 
talab 
etiladigan 
birja 
axborotini 
taqdim 
etish va e‘lon qilish; 
8. tovlamachilik, narxlar bilan nayrangbozliklar qilinishi, qasddan noto‗g‗ri 
axborot berilishining taqiqlanishi va ta‘qib qilinishi va h.k. 
Birjada qo‗yidagilar taqiqlanadi: 
1. qalbaki, sun‘iy qisqa muddatli bitimlarning tuzilishi; 
2. monopoliyaga qarshi siyosatni yuritishga vaqil etilgan organ bilan oldindan 
kelishuvlarsiz bir–birining mulkini nazorat qiluvchi bir shaxs yoki shaxslar guruhi 
tomonidan biror–bir emitent aksiyalarining 35 va undan ortiq foizini ta‘minlovchi 
yoki aksiyadorlar ovozlarining 50 foizidan ortig‗ini ta‘minlovchi aksiyalarni xarid 
qilish hamda bitimlarni ro‗yxatga olish; 
3. bir shaxs tomonidan bevosita yoki baholar kotirovkasiga ta‘sir ko‗rsatishni 
maqsad qilgan soxta shaxs orqali qimmatli qog‗ozlarni sotib olish (sotish) bo‗yicha 
ko‗lamli bitimlarning tuzilishi; 
4. qimmatli qog‗ozlar bozori konyunkturasining sun‘iy ravishda o‗zgarishiga 
olib kelishi mumkin bo‗lgan yolg‗on xabarlarni tarqatish va qimmatli qog‗ozlar bilan 
savdolar qilishning asosiy tamoyillariga hamda amaldagi qonun hujjatlariga zid 
bo‗lgan boshqa harakatlar. 

---

191 
Fond birjalari o‗zini o‗zi tartibga soluvchi tashkilotlar jumlasiga kiradi. Bu 
shuni anglatadiki, birjalar qimmatli qog‗ozlar bilan birja savdolari qoidalarini, 
birjaning tarkibiy tuzilmalari, ularni a‘zolarining ishini tartibga soluvchi hujjatlarni 
mustaqil ravishda ishlab chiqadi va tasdiqlaydi, biroq bularning barchasi qimmatli 
qog‗ozlar bozori to‗g‗risidagi amaldagi qonun hujjatlari doirasida amalga oshirilishi 
lozim. Xususan, birja operatsiyalarining qoidalari majburiy tartibda qo‗yidagi 
ta‘riflarni nazarda tutishi kerak: 
5. muayyan birjada qimmatli qog‗ozlar bilan savdo–sotiq qilish tamoyillari; 
6. birja savdolari ishtirokchilarining tarkibi va ularga nisbatan qo‗yiladigan 
talablar; birja yig‗ilishlarining joyi va yili haqida axborot; 
7. qimmatli qog‗ozlarning birja savdolariga ruxsat etilishi tartibi; 
8. birja bitimlari; 
9. mijozlarning brokerlarga topshiriqnomalari (buyruqlari)ning turlari; 
10. savdolarni tashkil etish; 
11. bitimlarni ro‗yxatga olish va rasmiylashtirish tartibi; 
12. bitimlarni tuzishda foydalaniladigan shartnomalar, arizalar, hisobotlar, 
xabarnoma shakllari va boshqa birja hujjatlarining namunalari.