O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Zur-Rumma (vafoti 735 yil) arab istilolari va islom dinining tarqalishi
davriga so‘nggi badaviy shoirlardan biri, islomgacha bo‘lgan she’riyatning mumtoz an’analari asosida yozilgan ko‘plab madhiya va hajviyalar muallifi Zur- Rumma ijodi kiradi. U, umaviylar hukmronlik qilgan davrdagi barcha taniqli shoirlar kabi, she’riy bahsga urg‘u bergan, unda, albatta, al-Farazdaq tarafini olgan. Islomgacha bo‘lgan she’riyat qonunlariga rioya etgan shoir qasidaning asosiy mavzusidan avval madhiya yoki hajviya shaklidagi batafsil lirik muqaddima keltirgan. Zur-Rumma, islomgacha bo‘lgan qadimgi shoirlar kabi, asosiy mavzuga hech qanday uslubiy bog‘lovchisiz o‘tadi. Zur-Rummada johiliyat davridagi syujetlardan farqli syujetlar deyarli uchramaydi, ammo qasidalarining obrazlarida, tabiiyki, yangi, islomiy unsur va motivlar paydo bo‘lgan (shoir qo‘noq izlari o‘rniga musulmon masjidlarining vayronalari borasida kuyunadi, islom atamalarini kiritadi, payg‘ambar va uning safdoshlarini eslab o‘tadi va hokazo). Zur-Rumma devonining badiiy jihatdan eng yorqin sahifalari sifatida sahro tabiati va cho‘pon hayotini ta’riflagan baytlarni keltirish mumkin. Ularda Zur- Rumma hatto islomgacha bo‘lgan badaviy shoirlardan ham o‘tib ketdi. Bu esa arab tanqidchilari uni ra’aviyat – «cho‘ponlik» she’riyati janrining eng mashhur vakiliga kiritish imkonini bergan. 60 Zur-Rumma zamondoshlari bo‘lgan ota-o‘g‘il – al-Ajjaj va Ru’ba nomlari bilan bog‘liq bo‘lganidek, arab adabiyoti tarixchilari Zur-Rummaning nomini arab she’riyatidagi eng qadimgi shakllardan biri bo’lgan urjuza she’riy shaklining tiklanishi bilan bog’laydilar. Urjuza – rajaz o‘lchamida yozilgan she’r. Zur- Rumma urjuzalarining xususiyatini ichki qofiyadoshlik tashkil qiladi (ya’ni yagona qofiya nafaqat ikkinchi misralar oxirida, balki birinchi misralar oxirida ham keladi). Islomgacha bo‘lgan urjuzalar odatda badaviylar turmushini tavsiflashga bag‘ishlangan va bir qancha baytlardan ortiq bo‘lmagan. Faqat al-Ajjajgina urjuza shaklidan barcha an’anaviy janrlarda katta qasidalar yozish uchun foydalangan. Katta urjuzalar yaratishda yuzaga keladigan texnik qiyinchiliklar ko‘pincha shoirni so‘zlardan odatdagidan boshqa ma’noda foydalanishga, ichki qofiyaga rioya etish uchun grammatik shakllarni buzishga majbur qilgan. Zur-Rumma shoirlik faoliyatining dastlabki bosqichlarida urjuza yaratish bilan ayniqsa ko‘p qiziqqan. Al-Axtal, al-Farazdaq va Jarir xalifalar saroyida turli qabila va firqalarning manfaatlarini himoya qilganlar. Biroq islom dini tarqalishi davrida umaviylarga ochiqchasiga qarshi bo‘lgan siyosiy va diniy guruhlar qarashlarining ifodachisi bo‘lgan shoirlar ham yashab o‘tganlar. Masalan, Ubaydulloh ibn Qays ar-Rukayat (vafoti 694) quraysh qabilasidan bo‘lib, ibn az-Zubayrning tarafdori bo‘lgan. U umaviylarni qurayshiylarga xiyonatda, poytaxtni Hijozdan Suriyaga ko‘chirganlikda va Janubiy Arabiston qabilalariga suyanishda ayblagan. Ubaydulloh zubayriylar va shialarga bir qancha madhiyalar bag‘ishlagan. Shoir at-Tirimmax ibn Hakim (vafoti 718 yil) xorijiylarni ulug‘lagan, al-Kumeyt ibn Zayd al-Asadiy (679–743) shia shoiri bo‘lib, hoshimiylar va Ali urug‘iga maqtov madhiyalari bag‘ishlagan. Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|