O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.3. HIJOZNING MUHABBAT SHE’RIYATII Darsning maqsadi: Hijoz badaviy ishqiy she’riyatii bilan tanishtiriladi. 61 Tayanch so’zlar va iboralar: g’azal, nasib, majnun, lubna, Jamil ibn Ma’mar. Arab adabiyotining arab istilochilari vatanidagi rivojlanishi boshqa yo‘llardan bordi. Umaviylar hokimiyat tepasiga kelgunlariga qadar ko‘plab vakillari payg‘ambarning birinchi izdoshlari (muhojirlar va ansorlar) bo‘lgan Hijoz zodagonlari o‘zlarining uzoqni ko‘ra olish qobiliyatining mevasidan bahramand bo‘lardilar: ularni juda tez o‘sib va boyib borayotgan musulmonlar jamoasida hamma hurmat qilar edi. Davlatning birinchi poytaxti bo‘lgan Madina shahridan arablarning musulmon guruhlari jo‘nab ketar, harbiy o‘lja imperiyaning barcha hududlaridan aynan shu yerga keltirilardi. Hokimiyat tepasiga umaviylar kelishi va xalifalikning siyosiy markazi Suriyaga ko‘chirilishi bilan hijoz zodagonlarining ahvoli yomonlashdi. Makka va Madina o‘zlarining sobiq siyosiy ahamiyatini yo‘qotib, faqat diniy markaz maqomini saqlab qoldi. Ulkan hajmdagi boyliklar ilgarigidek islom olamining barcha hududlaridan ziyoratchilar bilan birga bu yerga oqib kelinardi, ammo hijoz zodagon xalifalikda ilgarigi siyosiy rolini o‘ynamay qo‘ydi. Istilolarda ishtirok etmayotgan va o‘z zamonining asosiy tarixiy voqealaridan chetda qolgan hijoz qabilalari yanada qiyin ahvolda qoldi. Zabt etilgan va islomga kiritilgan boshqa xalqlarning ahvoliga tushib qolgan, ular singari soliq to‘lashga majbur bo‘lgan ushbu qabilalar zo‘rg‘a kun kechirardi. Siyosiy faoliyatdan chetlashtirilgan hijoz shoirlari fuqaroviy mavzuga qiziqmay qo‘ydilar va butun e’tiborlarini intim kechinmalarni tavsiflashga qaratdilar. Natijada VII asrning ikkinchi yarmi va VIII asrning boshida Hijoz she’riyatida muhabbat she’riyatii ustun janrga aylandi. Hijozning muhabbat she’riyatii ildizlari, asosiy mazmuni qanday bo‘lishidan qat’i nazar, mahbubani lirik tasvirlash bilan boshlanadigan islomgacha bo‘lgan qasidalarga borib taqaladi. Ammo agar johiliyat davridagi qasidada lirik muqaddima faqat yordamchi ahamiyatga ega bo‘lgan va asosiy mavzuga 62 o‘tishdan avval tinglovchilarda kayfiyat hosil qilishi kerak bo‘lgan bo‘lsa, hijoz shoirlarida lirik boshlama mustaqil muhabbat she’ri shakliga kirdi. Islomgacha bo‘lgan shoirlarning muhabbatga bag‘ishlangan she’rlarida ta’riflash elementi ustunlik qilgan. Shoirlar sevikli yorni tasvirlaganda katta ixtirochilikni namoyon qilganlar, yorqin qiyoslash va istioralar izlab topganlar. Biroq lirik qahramonning his-tuyg‘ulari islomgacha bo‘lgan shoirlarning qasidalarida juda kam joy egallagan. VII–VIII asr arab shoirlarida esa qahramonning ruhiy holatiga qiziqish sezilarli. Ular qahramonning umidsizligi, g‘am-g’ussasi, shubhalari, javobsiz muhabbatdan azoblanishi, mahbubasidan ayriliq alamini tasvirlaydilar. Ushbu kechinmalar tavsifi endilikda mustaqil janr bo‘lgan g‘azalga aylangan muhabbat she’riyatiining mazmunini tashkil etadi. Islomgacha bo‘lgan barcha asarlar singari, hijoz she’rlari ham kuylangan, va shu bois ularning tili oddiy va tushunarli bo‘lgan. She’rlarni kuyga moslashtirgan hijoz shoirlari o‘z asarlari uchun yengilroq she’riy o‘lchamlar (vafir, xafif, ramal, mutakarib)ni tanlaganlar, ba’zan esa kuyga moslashtirib, an’anaviy vazn qoidalarini buzganlar. VII–VIII asr hijoz muhabbat she’riyatiida ikki yo‘nalishni – shahar va badaviy yo‘nalishlarini kuzatish mumkin. Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|