O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Al-Buxturiy (821–897). Yangi yo‘nalishda ijod qiluvchi boshqa bir shoir al-
Buxturiy bo‘lib, u ham xuddi Abu Tammom singari qadimgi arab she’riyati bo‘yicha yozgan o‘z antologiyasi bilan shuhrat qozongan. Al-Buxturiy badaviylarning tayi qabilasidan chiqqan bo‘lib, bolaligi Halab hududidagi Manbij qishlog‘ida badaviylar orasida o‘tgan. Yoshlik yillaridayoq bo‘lg‘usi shoir Abu Tammom bilan tanishgan va uning rahbarligida shoirlik asoslarini o‘rgangan. Al- Buxturiy 20 yoshida Bag‘dodga keladi va tez orada buyuk shoir sifatida taniladi. Xalifa al-Mutavakkil (847–861) o‘ldirilganidan keyin boshlangan notinch vaqtda shoir murakkab siyosiy vaziyatda mohirlik bilan ish ko‘rib, saroy shoiri bo‘lib qola olgan. O‘sha zamondagi aksariyat shoirlar singari al-Buxturiy ham bemalol vijdoniga qarshi borgan. U Bag‘dod xalifalari va ularga yaqin shaxslarning mavjud bo‘lmagan fazilatlarini bemalol kuylayvergan, keyinchalik esa, agar buni siyosiy vaziyat talab qilsa, xuddi shunday muvaffaqiyat bilan o‘z hajviyalarida ularning ustidan kulgan. Abu Tammom kabi al-Buxturiy ham she’riy an’analarni tiklashga intilgan va aksariyat asarlarini (shoir asosan madhiyalar to‘qigan) qadimgi arab she’riyati ruhida yozgan. Biroq shoirning shubhasiz iste’dodi tufayli uning qasidalari o‘zidan oldin o‘tgan shoirlarning she’rlariga oddiy taqlid bo‘lmagan; ular katta she’riy xususiyatlari bilan ajralib turgan. Al-Buxturiy hatto madhiyada majburiy bo‘lgan insoniy fazilatlarni (jasorat, donolik, sahiylik kabilarni) sanab o‘tishda ham didsiz bo‘rttirishlardan muvaffaqiyatli qochgan hamda birga olinganida haqiqatsimon obraz hosil qiladigan xarakter xususiyatlaridan chekinardi. Jonli portret chizishdek ushbu qobiliyat (hatto, ulug‘lanayotgan shaxsga uncha o‘xshamasa ham) al-Buxturiyni o‘z zamonidagi boshqa shoirlardan ustun ko‘rsatib turgan. Al-Buxturiy maqtov qasidalaridan tashqari vasf janrida ham bir qator ajoyib asarlar yaratgan. Shoirning tabiat vasfi soddaligi, tafsilotlarni ifodalashdagi 93 aniqligi bilan ajralib turadi hamda islomgacha bo‘lgan davrdagi eng yaxshi qasidalarni, ayniqsa al-Buxturiy doimo qoyil qolgan Imru-l-Qaysning she’rlarini eslatadi. Al-Buxturiy she’rlarida tabiatning tasvirlanishi nafaqat uning nozik, sof badaviy kuzatuvchanligidan, balki katta poetik fantaziyasidan ham dalolat beradi. Qadimgi arab she’riyati shaklidagi qat’iylik, «qadimgi davrga qaytish»ning boshqa shoirlari kabi, al-Buxturiy ijodida ham yoritiladi. Al-Buxturiy poetik manzaralarni yoritishda yorqinlikka, she’rning go‘zal bo‘lishiga intiladi, murakkab isteoralar, jonlantirib tasvirlashlarga murojaat etadi: Qish fasli shunchalar tez va bildirmasdan ketib qoldiki, Xuddi qo’rqqanidan kiyimini almashtirib qochgan odamga o’xshaydi Al-Buxturiy me’moriy yodgorliklar: saroylar, masjidlar, favvoralar va shu kabilarni badiiy tasvirlash bilan shuhrat qozongan. Masalan, al-Buxturiy al- Mu’tazzaga yozgan madhiyasida xalifaning «al-Kamil» («Mukammal») nomli saroyini shunday tasvirlaydi. Al-Buxturiy o‘z she’rlariga mantiq qonunlarini kiritgan rasionalist shoirlarga sovuq munosabatda bo‘lgan, ularning she’riyatiga tug‘ma she’riy did va badiiy intuisiyaga ega Imru-l-Qaysning jonli ijodini qarshi qo‘ygan. She’riyatda mantiqni qabul qilmaslik al-Buxturiyning chuqur ma’noli falsafiy asarlar yaratishiga xalal bermagan. Shu jihatdan, uning she’rlari Abu Tammom asarlaridan qolishmagan. Al-Buxturiy Abu Tammomga taqlid qilib o‘z «Xamosa»sini – arab she’riyatidagi antologiyasini yaratgan. Biroq shoir unga unchalik qiziqarli bo‘lmagan qadimgi arab shoirlarining asarlarini (asosan, didaktik mavzudagilarini) kiritgan. Shunday qilib, al-Buxturiy Abu Tammom bilan shoirlikda bemalol muvaffaqiyatli raqobat qilgan va, ehtimol, shoir sifatida undan ustun turgan al-Buxturiy, o‘tgan shoirlarning asarlarini baholashda badiiy didi bo‘yicha o‘z ustozidan ortda qolgan. |